1923 Yunanistan - Türkiye Nüfus Mübadelesi, Millileştirme Politikaları ve Güncellenen Türk Resim Sanatı1

[eyuphuseyin]

ilgili soruda “sanat ve mesleği” ibaresi kullanılmıştır. Amma velâkin buradaki “sanat” kelimesiyle ağırlıklı olarak zanaat kast edilmiş ve mevcut “plastik sanatlar erbapları” ile “zanaat mesleklerin mensupları” aynı kategoride toplanmıştır. Diğer bir deyişle plastik sanatlar disiplini 1927 ve öncesindeki her hangi bir sayımda bağımsız biçimde alt kategoriye dahi alınmamıştır. Dolayısıyla bu tür kaynaklar üzerinden mübadelenin Türkiye’de ki sanatçılara sayısal tesiri hakkında net ve kesin bir söylemde bulunmak mümkün değildir.

b) Sübjektif Sonuçlar

Yinede sonuç değerlendirmesi adına evvelki kısımlarda aktarılanlar ışığında sübjektif yorumlar yapılabilir. Ama öncelikle Türkiye adına mübadelenin yarattığı sanatsal etkinin “gelenler ve gidenler” ölçeğinde çift uçlu olduğunu belirtmek gerekir.

“Gelen mübadiller” üzerinden ilerlersek literatürde tekrarlanan vurgu; Müslüman Türklerin başlarda sıkıntı yaşamalarına karşın, sonraki yıllarda (ulusallaşma evresindeki) Türkiye’ye adapte olup, kültürel homojenleşmeye ayak uydurduklarıdır. Buradan hareketle gelenlerin nüfusa uyum
sağlamasının, sanatsal dönüşüme muhalefet olmamalarının hatta destek vermelerinin yakalanan ritmin sürdürülebilirliğine katkıda bulunduğu varsayılabilir.

“Giden mübadillere" değinmek gerekirse; onların etkisinin de İkinci Dünya Savaşı sonrasında Türkiye’ye gelen Bulgar ve Yugoslav göçmenlerin yarattığı etkinin tam tersi olduğu söylenebilir.76 Velhasıl yine mesleki olarak “zanaat” altında gruplandırılmalarına karşın, aynı zamanda “ressam” olan (ya da resimle haşır neşir olan) Rumlar, istikametlerini Yunanistan’a çevirmiş, ekonomik güçlerini ve entelektüel birikimlerini de artık
Yunanistan lehine kullanmaya başlamışlardır.77 Kalanlarınsa sayıları yıllar içinde düşmüş, görünürlükleri azalmıştır.

İki paragrafa ek olarak şunu da vurgulamak gerekir ki; mübadelenin sanatsal bağlantılarına nüfus eden objektif kaynaklar halen çok azdır. Hatta hâlihazırdaki pek çok kaynakta sadece Rumların değil, diğer azınlıkların sanatsal çalışmaları da muğlâk ifadelerle geçilmiş, belirli bir doygunluğa


76 Ekonomik yönden doygun, zanaat açısından da nitelikli olan bu göçmenler, yerleşim ve uyum sıkıntılarını atlatır atlatmaz Türkiye’ye pozitif katkı sağlamıştır.
77 O yıllardaki Yunanlaştırma politikasının zaten mübadillere ikamet dağıtımında etkisi
olduğunu belirtmiştik. Bu nedenle sanat ile uğraşanların takip eden yıllarda tematik yönde Yunan’a dönüş yapmış olması kuvvetle muhtemel ve doğaldır. Zira yine Yunan (ve Rumların) sanat konusundaki girişkenlikleri, (sanat ve) yabancı dil eğitimine verdikleri önem, güzel sanatlarda uzun vadeli istikrarlı politikalar, Batı’ya açılma arzuları, ortak dinsel bağlar ve belki de en önemlisi savaş sonrasında İtilaf Devletleri ile kurdukları yakın müttefiklik ilişkisi onların önce Avrupa, sonrasında da Birleşik Devletlerde bir adım daha öne çıkmasını sağlamıştır.

[eyuphuseyin]

ulaşmadan sunulmuştur. Bu nedenle bahsi geçen olguyu derinlemesine tetkik etmek ve yeni perspektifler sunmak artık bir “gerekliliktir”. “Gerekliliği” karşılamak için de tarih, istatistik, plastik sanatlar ve müzecilik gibi farklı disiplinlerle işbirliği yapmaktan kaçınılmamalıdır.

Notlar

a) Araştırmanın arşiv taramasında kullanılan Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Der Adler, Realite ve Büyük Gazete gibi süreli yayınların orijinal nüshaları; Yıldız Teknik Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, Sanat Böl., S.Y.A.D. (B-2013) bünyesinde yer almaktadır.
b) Bu yayın yazarın Yunanistan görevlendirmeleri çerçevesinde hazırladığı iki yayından biridir. Diğeri için Bkz.; Lucas Samaras Örnekleminde Çağdaş Yunan Sanatında Multimedya Uygulamaların Yeri.
c) Mübadele tarihine ve mübadillere odaklanan kapsamlı araştırmalara Lozan Mübadilleri Vakfı web sayfası aracılığıyla erişim sağlanabilir. Kemal Arı ve Pelin Böke gibi akademisyenlerin yazılarını içeren sayfa için Bkz.; www.lozanmubadilleri.org.tr
d) Şekil 2, 5 ve 10’daki fotoğraflar sahaflardan satın alma yoluyla edinilmiştir.
e) 45. Dipnotta bahsi geçen Kayseri’de gömülü savaş uçakları olduğu iddiası, 27 Ekim 2016 tarihinde Türkiye Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Abidin Ünal tarafından asparagas olarak nitelendirilmiştir (Bkz.;Orgeneral Abidin Ünal’dan “Toprağa Gömülü Uçak” iddiasına yanıt, www.ntv.com.tr, 27.10.2016).

Kaynakça

Akgönül, S. (2007). Türkiye rumları, İstanbul: İletişim Yayınları.

Akgül, S. (1992). “Paris Konferansı’ndan Sevr’e Türkiye’nin Paylaşımı Meselesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c.8, s.23, 381-395.

Akkaya, B. (2012). “İnönü Dönemi Kültür Politikalarında Humanizm”, History Studies, v. 4, i. 2, 1-13.

Akşin, S. (2016). Kısa türkiye tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Antmen, A. (2013). Kimlikli bedenler: sanat, kimlik, cinsiyet, İstanbul: Sel Yayımcılık.

Arı, K. (1990). “1923 Türk-Rum Mübadele Anlaşması Sonrasında İzmir’de “Emvâl-i Metrûke” ve “Mübadil Göçmenler””, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. 6, s. 18, 627-657.

Arı, K. (1992). “Cumhuriyet Dönemi Nüfus Politikasını Belirleyen Temel Unsurlar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. 8, s. 23, 409-420.

Azakoğlu, N. (2016). Dört rapor: müttefik kuvvetler komisyonu’nun (abd, büyük britanya, fransa, italya) “yunan mezalimi” ni araştırma raporları 1919-1921 , (çev.) Lale Akalın, İstanbul: Tarihçi Kitabevi.

Balta, E. (2015). Nüfus mübadelesi, İstanbul: İnkılâp Yayınevi.

Baysal, B. S. (1986). “Dört Hafta Sürmez Düşmanı Tepelemiş Olacağım!”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c.2, s.6, 757-761.

[eyuphuseyin]

Bayındır Uluskan, S. (2010). Atatürk’ün sosyal ve kültürel politikaları, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.

Beyoğlu, S. (2014). "Ermeniler Amele Taburlarında", Yeni Türkiye, 60, 1-17.

Boppe, A. (1998). XVIII. yy boğaziçi ressamları, (çev. Nevin Yücel Celbiş). İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret.

Bozdağlı, Y. (2014). "Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Sonuçları", TSA, Özel Sayı 3, Ocak, 9-32.

Cano, M. (2001). “İstanbul ve Tükenen Azınlık Hayatları Ya Da Olivo’dan “Vıy Lo” Sokağına”, Türkiye Mühendislik Haberleri, s. 413, 44-47.

Cunbur, M. (1992). “Atatürk Döneminde Kadın Eğitimi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. 8, s. 23, 259-272.

Çapa, M. (1990). “Yunanistan’dan Gelen Göçmenlerin İskânı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, c. 2, s.5, 49-69. (Metne Dergipark üzerinden erişim sağlanabilir).

Çelebi, M. (1990). “İzmir’in İşgalinden Önce Şehzade Abdurrahim Başkanlığı’nda Anadolu’ya Gönderilen Nasihat Heyeti (Anadolu Heyet-İ Nasihası): 16 Nisan – 18 Mayıs 1919”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. 6, s. 18, 561-589.

Çolak, B. (2011). “Ondokuzuncu Yüzyıldan Günümüze Türkiye’de Değişen Sergileme Kavramı, Sergi Etkinlikleri ve Sergi Mekânlar”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, s.19, 1-8.

Demirözü, D. (2005). “Megali İdea’dan Ankara Antlaşmasına (1930) Eleftherios Venizelos”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, s. 35-36, Mayıs-Kasım, 291-312.

Duran, H. & Arıdemir, H. (2005). “Rum Azınlık Özenlikte Türkiye’de Uygulanan Azınlık Rejimi”, Uluslararası Hukuk ve Politika, c. 1, s. 4, 1-16.

Emgili, F. (2014). "Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi'nin Türkiye
Cumhuriyeti'nin Milli İktisadının Oluşumundaki Yeri", TSA, Özel Sayı 3, Ocak, 105-121.

Erdem, N. (2009). “Yunan Tarihçilerinin Gözüyle 1930 Türk – Yunan Dostluk Antlaşması ve Venizelos’un Bu Sürece Katkıları”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Güz, s. 23, 93-128.

Ertan, T. F. (1990). “Lozan Görüşmeleri Sırasında Türk Heyeti ile TBMM Hükümeti Arasındaki İlişkiler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. 6, s. 18, 615-626.

[eyuphuseyin]

Geray, C. (1970). “Türkiye’de Göçmen Hareketleri ve Göçmenlerin Yerleştirilmesi”, Amme İdaresi Dergisi, c. 3, s. 4, 8-36.

Giritli, İ. (1986). “Atatürk ve Barış”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c.2, s.6: 607-615.

Güner, Z. (2007). "Türkiye Yunanistan Nüfus Mübadelesi'nde Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin İskân Politikası", Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi ICENAS 38, 10-15 Eylül 2007, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. 1453-1466. İnternet erişimi;
http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01 [06.07.2016].

Kerimoğlu, T. (2007). “II. Meşrutiyet’in İlk Yıllarında İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Eğitim Politikası ve Rumlar”, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 133-143.

Keskin, C. (2014). I. Dünya Savaşı ve Sonrası Türkiye’de Kültür Sanat Ortamı ve Türk Resmi”, Akademik Bakış, c. 7, s. 14, 263-279.

Koç, N. (2012). “İsmet İnönü Dönemi Güzel Sanatlar Politikaları”, The Journal of Academic Social Science Studies, v. 5, i. 6, 339-345.

Kutay, C. (2006). Atatürk’ün son günleri, İstanbul: İklim Yayınları.

Önder, M. (1989). “Atatürk ve Müzeler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. 6, s. 16, 61-73.

Özdemir, B. (2015). Olaylar, kahramanlar, sevinç ve acı: Tarih Şahit Olsun. İzmir: Yitik Hazine Yayınları.

Özkaya, Y. (1990). “Atatürk Biyografisinden Sayfalar (1923-1928)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. 6, s. 18, 508-538.

Sinanlar Uslu, S. (2016). “Saklı belleğin izi”. Mario Prassinos, Bir Sanatçının İzinde: İstanbul-Paris-İstanbul. (s.19-99). İstanbul: Pera Müzesi Yayınları.

Şimşek, H. (2016). Osmanlı son dönemi gayrimüslim cemaatler 1908-1922. Ankara: Siyasal Kitabevi.

Tağmat, Ç. D. (2010). “Yunanistan’da Büyük Açlık ve Ege’de Yardım
Köprüsü: Kurtuluş ve Dumlupınar Vapurları (1941-1942)”, Ankara
Üniversitesi Türk İnkılâp Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, s. 46, Güz, 457-483.

Tekeli, İ. & Erder, L. (1978). İç göçler, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.

Uzun Aydın, D. (2014). “”Sanayi-i Nefise Mektebi” ve Paris Güzel Sanatlar Okulu “L’Ecole Des Beaux-Arts” Üzerine Bir Değerlendirme”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 2, s. 6, 74-81.

[eyuphuseyin]

Yılmaz, H. (2011). “Adım adım dünyanın ilk paylaşım savaşına doğru”, Zübeyde Yalın Öktem (ed.), Atatürk İlkeleri ve Devrim Tarihi, (s.25-67). İstanbul: Tarihçi Kitabevi.

(2016). Orgeneral Abidin Ünal’dan “Toprağa Gömülü Uçak” iddiasına yanıt, www.ntv.com.tr, [27.10.2016].

(2016). 70 yıl önce gömülen savaş uçakları ortaya çıkıyor, www.ntv.com.tr, [14.10.2016].

(2016). Lozan Tutanakları Müzayedede Satıldı, www.milliyet.com. [22.10.2016]. (2012). TUİK istatistik göstergeler 1923-2011, Ankara: TUİK Matbaası.
(2005). Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, Cilt I, (ed.) Ahmet Tetik. Ankara: T. C. Genelkurmay Basımevi.

(1944). Realite, No:140, İstanbul.

(1942). Der Adler, No:1, 13 Ocak, Berlin (Fransızca Edisyon). (1939). Havacılık ve Spor, No:248, Ankara.