GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Girit ile ilgili Raporlar ve İnfo Grafikler Bildiriler
Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 14 Kas 2020, 10:56


GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Metin MENEKŞE

ÖZE
T


İnsanlık tarihi kadar eski bir olgu olan göç, akla ilk gelen anlamıyla, bir yer değiştirme hareketidir. İnsanların çeşitli nedenlerle içinde yaşadıkları coğrafi ve sosyo-kültürel çevreden ayrılarak, başka bir coğrafi ve sosyo-kültürel çevreye girmesidir. Bu çalışmada, özellikle 1897 yılında Girit’te Muhtariyet’in ilan edilmesi ve akabinde Osmanlı ordusunun adadan ayrılmasıyla büyük baskı ve katliama maruz kalan, artık kendilerini güvende hissetmeyen Giritli Müslümanların göçü Tire kazası özelinde ele alınmıştır. 1898 yılı itibariyle Tire’ye gelmeye başlayan muhacirler, bu yılda 27 hanede 110 nüfus iken buna, 1899-1906 yılları arasında gelen 238 hanede 1.013 nüfus daha eklenmiştir. Fakat zamanla muhacirler içerisinden başka yerlere gidenler olmuştur. Son durumda Tire’de kalan Girit muhaciri miktarı toplam 150 hanede 593 nüfus olarak tespit edilmiştir. Muhacirlerin iskânları için haneler inşa edilmesine çalışıldığı gibi günlük ihtiyaçları ve uğraş alanlarıyla ilgili de kendilerine yardımlar yapılmıştır. Nitekim iskânları sağlanan muhacirler için “Hamidiye” adıyla bir de köy tesis edilmiştir. Netice olarak bu çalışmada, 1898 yılı itibariyle Tire’ye gelmeye başlayan muhacirlerin taşınmaları, yerleştirilmeleri ve üretici hale getirilmeleri süreci, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden temin edilen yeni belgeler ışığında ortaya konulmuştur.

Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 14 Kas 2020, 11:00

RESETTLEMENT OF CRETAN EMIGRANTS IN THE DISTRICT OF TİRE (1898-1908)

ABSTRACT

Migration is as old as human history. The first thing that comes to mind when talking about migration is the displacement movement. Migration is the leaving of people from the geographical and socio-cultural environment they live in for various reasons, entering another geographical and socio-cultural environment. In this study, in the district of Tire, the migration of the Cretan Muslims, who were subjected to great pressure and massacre with the leaving of the Ottoman army from the island especially after the declaration of the autonomy of Crete in 1897 and who did not feel safe, were handled. While the number of immigrants who started to come to Tire was 110 in 27 households as of 1898, the number of immigrants from 1899 to 1906 was 1,013 in 238 dwellings. But over time some of the immigrants went to other places. In the last case, the total number of Cretan immigrants in Tire was determined as 593 in 150 dwellings. They also helped them with their day-to-day needs and areas of work, such as the construction of houses for the resettlement of migrants. Thus, provided with their settlements a village named "Hamidiye" was established for the immigrants. As a result, in this study, the movements of the emigrants, who started to come to Tire as of 1898, the process of their placement and being a producers were put forward in the light of the new documents provided from the Prime Ministry Ottoman Archives.

Keywords: Ottoman State, District of Tire, Migration, Cretan Emigrants, Resettlement.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 14 Kas 2020, 11:03

GİRİŞ

Küçük Menderes Nehri’nin 6 km. güneyinde, Aydın sıradağlarına ait Güme (Kestane) Dağı’nın kuzey eteklerinde eğimli bir yüzeyde kurulmuştur. Tarih boyunca Thira, Thyeira, Tyrha, Thyra, Teira, Apeteria ve Arkadiapolis gibi isimlerle anılmıştır.1 Tire’nin kuzeyinde Bayındır ve Ödemiş, doğusunda Ödemiş, güneyinde Aydın Dağları ve Aydın İli ile batısında Selçuk ve Torbalı yer almaktadır (bkz. Harita 1).2



BELGE 1.png
BELGE 1.png (239.49 KiB) 2248 kere görüntülendi
Harita 1: XIX. yüzyıl Sonlarında Aydın Vilayeti3


* Arş. Gör. Dr., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, metinmenekse26@hotmail.com
1 Zekâi Mete, “Tire Maddesi”, DİA., Cilt XXXXI, İstanbul, 2012, s. 195. (ss. 195-197)
2 Aydın Vilayet Salnamesi, 20. Def’a, Vilayet Matbaası, H. 1317/M. 1899, s. 190.
3 Memâlik-i Osmaniyenin Taksimat-ı Mülkiyesi ve Yollarını Gösterir Harita, İstanbul Hilal Matbaası, t.y.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 14 Kas 2020, 11:08

Küçük Menderes Nehri’nin suladığı verimli bir ovaya sahip olması sebebiyle tarım gelişmiş olup çeşitli ürünler yetişmektedir. Üzüm, zeytin, pamuk, buğday, bakla, tütün, çavdar, burçak başlıca yetişen ürünlerdir.4 Tarım faaliyetlerinin artmasına olanak sağlayan coğrafyası kadar bölgedeki ticaret yol ağı da önemlidir. Nitekim yakınındaki Ödemiş ve Bayındır gibi merkezler arasında ticarî irtibatı sağlayan ve buradan İzmir Limanı’na bağlantı kuran bir konumda bulunan Tire’nin ticarî önemi, İzmir-Aydın demiryolunun inşasından sonra daha da artmıştır. Bu demiryolunda Torbalı’da ayrılan bir koldan Çatal İstasyonu’nda ayrılan bir şube hattı 1883’te Tire’ye ulaşmış ve çevreden çıkarılan zımpara, cıva, manganez, de- mir, arsenik gibi madenlerin naklini kolaylaştırmıştır.5

Tarihsel süreçte birçok medeniyete de ev sahipliği yapan Tire, Hititler, Frigler, Lidyalılar, Kimmerler, Persler, Büyük İskender, Bergama Krallığı, Roma ve Bizans’ın egemenliğinde kalmıştır. M.S. 697’de Müslümanların eline geçmiş, fakat 718’de tekrar Bizanslılarca geri alınmıştır. Malazgirt Savaşı’nın ardından Selçuklu akınları buraya kadar uzanmış ve 1072’de Büyük Selçukluların hâkimiyetine girmiştir.6 1243 Moğol istilasından sonra Batı Anadolu’da kurulan Aydınoğulları Beyliği’nin önemli kültür merkezlerinden biri haline gelmiş,7 1390’da Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır.8 Timur’un Anadolu’yu ele geçirdiği dönemde Tire’de halkın büyük bölümü İzmir’e kaçmıştır.9 Tire’nin yeniden Osmanlı hâkimiyetine geçişi ise 1423’te II. Murat döneminde gerçekleşmiştir. Bu tarihten sonra Anadolu Beyler beyliği’ne bağlı Aydın sancağının merkezi olmuştur.10 Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde seçkin kazalar arasına girmiş ve bu konumunu her dönemde devam ettirmiştir.11

Tire, XIX. yüzyılın ortalarında, Aydın vilayetinin merkezi konumundaki Aydın sancağına bağlı bir kazadır. 1850’lerde Aydın vilayeti sınırları içinde yapılan yeni bir düzenleme ile İzmir sancağına bağlanmıştır.12 1867’de “Vilayetler İdaresi Kanunu”nun çıkması ile yapılan yeni düzenlemede de İzmir merkez sancağına bağlı bir kaza olarak kalmıştır.13 Günümüzde ise İzmir ilinin büyük ilçelerinden biridir.

Tire, tarih boyunca bulunduğu konumunun da etkisiyle önemli bir nüfus potansiyeline sahip olmuştur. 1475/1476 sayımında sancak beyi hassı olarak görülen Tire’nin, 26 mahallede 989 hane ile yaklaşık olarak 5.100 kişilik bir nüfusa sahip olduğu tespit edilmiştir. Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde yapılan 1512 tarihli sayımda ise, mahalle sayısı 36’ya, toplam nüfusu da yaklaşık olarak 8.500’e ulaşmıştır. XVII. yüzyılın ikinci yarısında, Evliya Çelebi’nin kenti ziyaret ettiği dönemde, mahalle sayısı 68 olan Tire’de, XVIII. yüz yılın başlarından itibaren Batı Anadolu’yu etkisi altına alan veba salgınından zarar görmesine rağmen ma- halle sayısı 61, nüfusu yaklaşık 8.000 kişi olarak tespit edilmiştir.14 1831 tarihli ilk Osmanlı nüfus sayımına göre Tire’de İslâm, Rum, Ermeni ve Yahudi olmak üzere toplam 12.142 kişi yaşamıştır.15 XIX. yüzyılın ortalarında yapılan temettü sayımında ise 40 mahallede 11.776 hane kaydedilmiştir. İçerisinde Türk, Rum, Ermeni ve Yahudilerin de yer aldığı nüfusun önemli bir kısmını Müslüman halkın oluşturduğu görülmüştür.16

1891’de 33.000 nüfusa sahip kazada 29.694 Müslüman, 2.265 Yunan (Rum), 12 Ermeni ve 1.029 Yahudi yer almıştır.17 H. 1317/M. 1899 yılında; 30.785 Müslüman, 2.265 Rum, 1.133 Yahudi ve 917 yabancı olmak üzere toplam 35.000 kişi;18 H. 1319/M. 1901 yılında 32.946 Müslüman, 2.655 Rum, 1.192 Yahudi ve 117 yabancı olmak üzere toplam 37.910 kişi yaşamıştır.19 Kazanın nüfusu 1915 yılı başında 44.000’e yüksel- miştir. Bu tarihte Müslümanlar 38.750, Rumlar 3.350, Musevîler 1.900 kişiden ibarettir. I. Dünya Savaşı’ndan sonra (1919) 42.000’e düşen Tire kazasının nüfusu, 1927 sayımında 39.000’e gerilemiştir.20




4 Ali Saib, Coğrafya-yı Mufassal-ı Memalik-i Devlet-i Osmaniye, Matbaa-yı Ebüzziya, Kostantiniye [İstanbul], 1304 [1887], s. 288; Aydın Vilayet Salnamesi, 20. Def’a, Vilayet Matbaası, H. 1317/M. 1899, s. 193.
5 Z. Mete, a.g.m., s. 196.
6 Z. Mete, a.g.m., s. 195.
7 Mehmet Başaran, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tire, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir 2000, s. 29-30.
8 Z. Mete, a.g.m., s. 195.
9 M. Başaran, a.g.e., s. 29-30.
10 Z. Mete, a.g.m., s. 195.
11 Mehmet Başaran-Aysun Sarıbey Haykıran, “H.1261/M.1845 Tarihli Nüfus Defterlerine Göre Tire’ye Gelen Müslim ve
Gayrımüslimlerin Nitelik ve Nicelikleri”, Turkish Studies, 10/1, Kış 2015, s. 152. (ss. 149-174)
12 Değişim Sürecinde Aydın, Ed. Sabri Sürgevil, Olcay P. Yapucu, Cihan Özgün, Aydın Ticaret Odası Kültür Yayınları, Aydın 2010, s. 174.
13 Tuncer Baykara, “Anadolu’nunTarihi Coğrafyasına Giriş-1-, Anadolu’nun İdari Taksimatı”, İstanbul 2015, s. 122.
14 Z. Mete, a.g.m., s. 195-196.
15 Enver Ziya Karal, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 1997, s. 128.
16 Değişim Sürecinde Aydın, s. 174.
17 Z. Mete, a.g.m., s. 196.
18 Aydın Vilayet Salnamesi, 20. Def’a, Vilayet Matbaası, H. 1317/M. 1899, s. 192.
19 Aydın Vilayet Salnamesi, 21. Def’a, Vilayet Matbaası, H. 1319/M. 1901, s. 146.
20 Z. Mete, a.g.m., s. 196.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 14 Kas 2020, 11:19

1. Tire’de Muhacir İskânı

1.1. Girit Muhacirlerinden Önce

Göç, kişinin yeni şartlara daha iyi uyum sağlayabilmek amacıyla ya da doğal, ekonomik, siyasal ve benzeri zorunluluklar neticesinde yaşadığı cemiyeti ve sosyal çevreyi değiştirmesi, bir başka çevreye, yabancısı ol- duğu bir çevreye ve insan topluluğuna katılması olayıdır.21 Başka bir deyişle, ekonomik, siyasi, ekolojik ve- ya bireysel nedenlerle bir yerden başka bir yere yapılan ve kısa, orta veya uzun vadeli geriye dönüş veya sürekli yerleşim hedefi güden coğrafi, toplumsal ve kültürel bir yer değiştirme hareketidir.22

Göçü cemiyetteki diğer yer değiştirmelerinden ayıran başlıca ölçü, göç edenin eski sosyal ve ekonomik ilişkilerini değiştirmesi, yeni yerleşim yerinde yeni sosyal ve ekonomik ilişkiler kurmasıdır. Bu sebeple kısa süreli ve mevsimlik yer değiştirmeler göç sayılmamaktadır. Bir yer değiştirmenin göç sayılabilmesi için, süresinin en az bir sene olması gerektiği kabul edilmektedir. Yer değiştirenin hayatını sürdürmek için seç- tiği yeni yerleşme yeri, aynı ülkenin sınırları içinde ise iç göç, ülke sınırları dışında ise dış göç tabiri kulla- nılmaktadır.23

Göç meselesi bir millet ve devlet için sosyal, siyasi, ekonomik, idari, hukuki, kültürel ve daha birçok yönleri bulunan zor bir vakıadır. Muhacirlerin yeni geldikleri ortama uyum sağlamaları, kaynaşmaları ve yeni bir toplumun meydana gelmesinde rol oynamaları ise büyük ölçüde iskân politikasına bağlıdır. Nitekim Os- manlı Devleti de ardı ardına gelen göç dalgaları karşısında bütün olumsuz şartlara rağmen, muhacirlerin iskânı ve temel yaşam koşullarının sağlanması için yoğun bir çaba harcamıştır.24

Göçlerin belli aralıklarla ve farklı yoğunlukta devam etmesi, hangi bölgeden ne kadar muhacir geleceğini hesap etme ve buna göre plan yapma imkânının olmayışı, Osmanlı yöneticilerinin belli bir iskân politikası geliştirmesini engellemiştir. Muhacirlerin biran önce iskân edilerek üretici duruma getirilmeleri, Osmanlı Devleti için acil ve önemli bir mesele olmuştur. İlk yıllarda muhacirlerin kabul ve iskânları hakkında genel bir nizamname çıkarılmamış ve büyük çapta göçler meydana geldikçe muhacirlerin sevk olundukları eya- letlere birer hususi talimatname gönderilerek bunların hangi şartlar dâhilinde iskân olunacakları bildiril- miştir. Bu durumda, Osmanlı Devleti’ne göç eden muhacirlerin iskân olunması, ya doğrudan doğruya Babı- âli tarafından gönderilen talimatnamelere göre ya da muhacirlerin kendilerinin bizzat devlete müracaat- ları üzerine yapılan yardımlarla yürütülmeye çalışılmıştır. Muhacirlerin iskânı ile idari organlar uğraşmış ve merkezden gelen emirler doğrultusunda müsait olan yerlere yerleştirilmişlerdir.25

Osmanlı topraklarına deniz, kara ve demiryolu ile gelmiş olan muhacirler önce geçici iskân bölgelerine daha sonra da sürekli olarak kalacakları yerlere nakledilmişler ve iskân edilirken de belirli bir programa uyulmaya çalışılmıştır. Birbirinden farklı bölgelerden gelen muhacirlerin iskân yerlerini tespit etmede gelenek ve kültürleri önemli rol oynamış ve muhacirlerden çoğunun coğrafi bakımdan genellikle asli vatanlarına benzerlik gösteren yerlerde yerleştirilmesine çalışılmıştır. İskânlarda öncelikle devlete ait boş araziler ile vakıf arazileri kullanılmıştır. Bu amaçla belirlenen arazilerde ne kadar insanın iskân edilebileceğinin kararlaştırılması ve sonrasında muhacirlerin de bölgeyi beğenmeleri üzerine iskân işlemi gerçekleştirilmiştir.

Anadolu’ya göç eden muhacirler için belirlenen iskân mahallerinden biri de Tire kazası olmuştur. Bölgede Rumeli ve Kafkas muhacirlerinin iskân edildikleri tespit edilmiştir. Özellikle Çerkes muhacirlerin barınma ve iaşe ihtiyaçlarının karşılanmasına çalışılmıştır. 10 Temmuz 1860 tarihli arşiv kaydında, Tire kazasında iskân edilmek üzere gönderilen Çerkes muhacirlerin mahalline gönderilerek iskân edildikleri26 haber verilmiştir. 24 Haziran 1861 tarihli arşiv kaydında ise, Tire kazasına gönderilen Çerkes muhacirlerinden fakir olanlarına nân-ı aziz (ekmek) verilmesi27 bildirilmiştir. Yine, Tire kazasında bulunan arazide iskân edilen Çerkes muhacirlerinin yevmiyeleri ile bunların iskân mahallerine azimetlerinde yanlarında bulunan memurlara verilen beygir ücretinin Hazine tarafından karşılanacağı28 ifade edilmiştir.

1877-1890 yılları arasında yürütülen iskân çalışmaları neticesinde muhacirlerin yerleşimi sağlanmış ve köyler teşkil edilmiştir. Nitekim İpek’e göre, Tire’de teşkil edilen Fethiye köyünde 96 hane Çerkes mu-
haciri, İhsaniye köyünde 48 hane muhacir ve Feyziye köyünde 80 hane Tatar muhaciri yerleştirilmiştir.29 Emgili ise Tire’de 25 Boşnak muhacirin yerleştirildiğini30 tespit etmiştir.


21 Hüseyin Arslan, 16. YY. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, İstanbul 2001, s. 149.
22 Cemal Yalçın, Göç Sosyolojisi, Ankara 2004, s. 13.
23 H. Arslan, a.g.e., s. 149.
24 Kemal H. Karpat, Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, İstanbul 2010, s. 18-19; Süleyman Erkan, Kırım ve Kafkasya Göçleri, Trabzon, 1996, s. 89.
25 S. Erkan, a.g.e., s. 90-95; Mehmet Yılmaz, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Muhaciri İskân Politikası”, Osmanlı, Cilt: IV, Ankara 1999, s. 592.
26 BOA., A. MKT. UM., Dosya No: 413, Gömlek No: 96, 21 Zilhicce 1276/10 Temmuz 1860.
27 BOA., A. MKT. MVL., Dosya No: 128, Gömlek No: 96, 15 Zilhicce 1277/24 Haziran 1861.
28 BOA., MVL., Dosya No: 611, Gömlek No: 6, 20 Zilkade 1277/30 Mayıs 1861.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 14 Kas 2020, 11:21

8 Mart 1887 tarihli arşiv kaydına göre ise, Tire'nin Karakadı mahallesi civarında 40 haneden fazla Dobruca muhaciri iskân edilmiştir.31 Daha sonra Dobruca muhacirlerinin talebi üzerine teşkil ettikleri mahalleye padişahın adına izafeten "Hamidiye" adı verilmesine irade-i seniyye ile izin verildiği belirtilmiş ve imam ve muhtar mühürlerinin yaptırılıp gönderilmesi talep edilmiştir.32

Çiftçi muhacirlerin çift öküzü, tarım araç-gereci, tohumluk gibi ihtiyaçlarının karşılanmasına çalışılmıştır. Nitekim Tire kazasının Aziziye köyünde iskân edilen Çerkes muhacirlerine çift öküzleri verildiği tespit edilmiştir.33

Devlet gelen muhacirler için cami, mescit gibi ibadet merkezleri yaptırmıştır. Tire kazasında Çerkes mu- hacirleri için Havuzbaşı’nda bir cami yaptırılmıştır. Yaptırılan bu camiye de imam ve hatip olarak Hacı Ali Efendi tayin edilmiş, kendisine bu konuda bir berat verilmesi hususu muhacir komisyonunun tezkiresiyle Evkaf-ı Hümayun Nezareti’ne bildirilmiştir.34

1890 yılında Aydın valisi, vilayetteki muhacirlerin arasında yetim, dul, kimsesiz, sakat ve fakir birçok kişinin olduğundan bahsederek merkezden yardım talep etmeksizin, kendisi harekete geçmiştir. Manastır’da gördüğü şekilde muhacir evleri yapılabileceğini ifade ederek, Alaşehir’de 18, Tire’de 44 kişinin barındığı muhacirhaneler inşa ettirmiştir. Tire’deki muhacirhaneler, şehrin kenarında olup İhsaniye adıyla bir mahalle teşkil edilmiş, imamı ve muhtarı atanmıştır.35

Başaran ve Sarıbey Haykıran, H. 1261/M. 1845 tarihli nüfus defterinden hareketle, Tire’nin mahallelerine İstanbul, Aydın, Konya ve Muğla gibi yerleşim yerlerinden iş amacıyla rençber, kahveci ve bezzaz gibi meslek sahiplerinin geldiğini ve bu gelenler için Tire’nin geçim kaynağı alanı oluşturduğunu tespit etmiştir. Nüfus defterinde başta Isparta olmak üzere, birçok yerleşim yerlerinden gelenler, başta çizmecilik olmak üzere rençber ve oduncu olarak meslekleri yapmak üzere hanlara veya çiftliklere yerleşmişlerdir. Toprağın bol, emeğin kıt olduğu bu dönemde tarımsal üretimin yoğun olarak yapıldığı bu çiftliklere gelenler, önemli ölçüde işgücü açığını gidermişlerdir.36

1.2. Girit Muhacirlerinin İskânı


1896-1898 yılları arasında Girit’te Rum asilerce gerçekleştirilen yağma ve katliam olayları, 1898’de adada muhtariyet yönetiminin uygulamaya konulması ve akabinde Osmanlı ordusunun büyük oranda adadan çe- kilmesiyle birlikte can güvenlikleri kalmayan Müslüman halk, Doğu Akdeniz’i çevreleyen Osmanlı liman- larına göç etmek zorunda kalmışlardır. En fazla muhacir akınına uğrayan yer ise Aydın vilayeti olmuştur. Vilayet merkezi İzmir, sahip olduğu uluslararası limanı dolayısıyla çok sayıda muhacirin uğrak yeri ol- muştur. Fakat muhacir sayısının her geçen gün artarak vilayet idaresini zorlamasıyla birlikte yeni iskân yerleri arayışına girişilmiştir. Bu anlamda Aydın vilayeti dâhilinde düşünülen iskân mahallerinden biri de Tire kazası olmuştur.

Girit muhacirlerinin Tire kazasına 1898 yılında geldikleri tespit edilmiştir. Nitekim 1898’de 35 erkek, 34 kadın ve 41 çocuk olmak üzere toplam 27 hanede 110 muhacir Tire’ye gelmiştir. 1899 yılı Mart ayından
10 Eylül 1906 tarihine kadar gelen muhacir sayısı ise 238 hanede 1.013 nüfustur. Dolayısıyla 1898-1906 yılları arasında Tire’ye gelen Girit muhaciri sayısı 265 hanede 1.123 kişidir.37

Tire kazası dâhiline gönderilen ve burada iskân edilmeyi bekleyen muhacirlerden bazılarının, iskânlarının gecikmesi nedeniyle zamanla bölgeden ayrıldıkları görülmüştür. Örneğin, 19 Ağustos 1899-4 Eylül 1899 tarihleri arasında, 57 muhacirin İzmir’e sevk edildiği tespit edilmiştir. Sevkiyat, demiryolu ile yapılmış ve muhacir başına 15 kuruş, eşya başına (kantar) 5,20 kuruş olmak üzere toplam 1.009 kuruş 20 para olan yol masrafı, Tire mal sandığından tahsil edilmiştir (Tablo 1).38




29 Nedim İpek, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890), TTK, Ankara 1999, s. 183.
30 Fahriye Emgili, Yeniden Kurulan Hayatlar: Boşnakların Türkiye’ye Göçleri (1878-1934), İstanbul 2012, s. 372.
31 BOA., İ. DH., Dosya No: 1032, Gömlek No: 81278, 24 Şubat 1302/8 Mart 1887.
32 BOA., DH. MKT., Dosya No: 1409, Gömlek No: 52, 10 Receb 1304/4 Nisan 1887.
33 Çift öküzlerinin ücretlerine dair senetler düzenlenmiş ve kaza meclisine teslim edilmiştir. Kayıtlar için bkz. BOA.,C. DH., Dosya No: 173, Gömlek No: 8610, 21 Cemaziyelahir 1278/24 Aralık 1861.
34 Jülide Akyüz, “Göç Yollarında; Kafkaslardan Anadolu’ya Göç Hareketleri”, Bilig, Yaz, Sayı: 46, s. 43.
35 Ferhat Berber, “19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler”, Karadeniz Araştırmaları, Güz 2011, Sayı: 31, s. 39.
36 M. Başaran-A. Sarıbey Haykıran, a.g.m., s. 170.
37 BOA., DH. MHC., Dosya No: 70, Gömlek No: 8, Lef: 11-1, 2 Eylül 1322/15 Eylül 1906.
38 BOA., DH. MHC., Dosya No: 27, Gömlek No: 84, Lef: 3-1, 24 Ağustos 1315/ 5 Eylül 1899.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 14 Kas 2020, 12:25

BELGE 2.png
BELGE 2.png (15.78 KiB) 2244 kere görüntülendi
15-17 Eylül 1899 tarihleri arasında Tire kazasında bulunan 42 muhacir, üç gün içinde demiryolu vasıtasıyla İzmir’e sevk edilmiştir. Muhacirler ve eşyalarının taşıma ücreti olan 740 kuruş, Tire kazası mal sandığından tahsil edilmiştir (bkz. Tablo 2).41 Bu şekilde devam eden nakiller neticesinde 1906 yılına kadar toplam 115 hanede 530 muhacirin iskân edilmek ümidiyle İzmir’e gittiği tespit edilmiştir.42
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 14 Kas 2020, 12:29

BELGE 3.png
BELGE 3.png (11.14 KiB) 2242 kere görüntülendi

Tire kazasındaki muhacirlerin İzmir’e nakil edilmeleri durumu, civar mahallerde de görülmüştür. Örneğin Söke kazasında bulunan ve diğer vilayetlere gönderilmesi planlanan 150 Girit muhacirinin İzmir’e nakledilmesi kararlaştırılmıştır. Girit’in Estiye şehrinden oldukları belirlenen muhacirlerin taşınmaları ücreti ile eşyalarının naklinde kullanılan vasıtaların ve hamaliyenin ücreti (Mecidiye 19 kuruş hesabıyla) 3.589 ku- ruş olarak hesaplanmış ve bu para Söke kazası mal sandığından tahsil edilmiştir (Tablo 3).45










39 BOA., DH. MHC., Dosya No: 27, Gömlek No: 84, Lef: 3-1, 24 Ağustos 1315/ 5 Eylül 1899.
40 Sim mecidiye on dokuza tahvilinde ortaya çıkan fark.
41 BOA., DH. MHC., Dosya No: 27, Gömlek No: 84, Lef: 11-1, 7 Eylül 1315/ 19 Eylül 1899.
42 BOA., DH. MHC., Dosya No: 70, Gömlek No: 8, Lef: 11-1, 2 Eylül 1322/ 15 Eylül 1906.
43 BOA., DH. MHC., Dosya No: 27, Gömlek No: 84, Lef: 11-1, 7 Eylül 1315/ 19 Eylül 1899.
44 Sim mecidiye on dokuza tahvilinde ortaya çıkan fark.
45 BOA., DH. MHC., Dosya No: 27, Gömlek No: 84, Lef: 12-1, 13 Eylül 1315/ 25 Eylül 1899.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 14 Kas 2020, 12:31

BELGE 4.png
BELGE 4.png (29.16 KiB) 2241 kere görüntülendi
14 Ekim 1899 tarihinde, 21 Haziran 1899 tarihinden itibaren Aydın vilayeti dâhilinde iskân edilen Girit muhacirleri hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. Vilayete bağlı sancak ve kazalara ne kadar muhacirin yerleştirildiği ve ne kadar muhacirin misaferette bulunduğu kayıt altına alınmıştır. Muhacirlerin yerleştiril- miş oldukları mahaller aşağıdaki tabloda olduğu gibidir (Tablo 4).









46 BOA., DH. MHC., Dosya No: 27, Gömlek No: 84, Lef: 12-1, 13 Eylül 1315/ 25 Eylül 1899.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: GİRİT MUHACİRLERİNİN TİRE KAZASINDA İSKÂNI (1898-1908)

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 14 Kas 2020, 12:33

BELGE 5.png
BELGE 5.png (16.34 KiB) 2241 kere görüntülendi
Tabloda görüldüğü üzere 1.973 hanede 8.833 Girit muhaciri, Aydın vilayetinin çeşitli mahallerinde ya tam olarak yerleştirilmiş ya da geçici olarak ikamet edilmiştir. Bunlar içerisinden Tire kazasında bulunan mu- hacirler ise 126 hanede 632 nüfustur. Bunların 88 hanede 442 nüfusu yerleştirilmiş, 38 hanede 190 nüfusu ise misaferette kalmıştır. Vilayetin tespitlerine göre, muhacirlerin önemli bir kısmı sanat ehli ve esnaf- tan olup kendi işlerini kurmuştur. Sayıları az olan çiftçiler ise dağınık halde olup kendi çabaları ile temin edebildikleri arazilerde işlemeye çalışmaktadırlar. Bunlardan hariç olarak 600 hanede 2.275 nüfus muhacir hâlâ vilayette geçici olarak bulunmaktadır. Bunlardan 307’si dul ve yaşlı kadınlar ile yetim çocuklardan oluşmaktadır. Yardıma muhtaç oldukları için kendilerine nakdî yardımda bulunulmuştur.50

1906 yılında muhacirlerin iskân durumlarını incelemek üzere oluşturulan Teftiş Heyeti, 10 Eylül 1906 Pazartesi günü de Tire kazasına ulaşmış ve burada iskân incelemesi yapmıştır. Bu inceleme neticesinde, Tire’de Girit, Romanya, Bosna, Bulgaristan ve Şarki Rumili muhacirlerinin olduğu tespit edilmiştir. 1899 yılı Mart ayından 10 Eylül 1906 tarihine kadar Tire’ye gelen toplam muhacir miktarı ise 247 hanede 1.044 nüfus olarak gösterilmiştir (Tablo 5).
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Cevapla

Kimler çevrimiçi

Bu forumu görüntüleyen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 3 misafir