GİRİT GÖÇMENLERİ TÜRK HALK KÜLTÜRÜ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Nazım ÇOKİŞLER

[eyuphuseyin]

B. Atatürk İçin Söylenen Maniler:


Yunanlıların İzmir’e çıkışlarında ve ondan sonra Anadolu’da her bir şehir ve büyükçe bir kasabayı işgal ettiklerinde Girit Rumları olayları büyük bir bayram sevinciyle kutlarlar, sokak ve meydanlarda toplanıp havaya ve sağa sola ateş ederler, bağırıp çağırırlar, rastladıkları Türkleri döverler, onlara söverler, hatta masum insanları öldürürler, ortalığı çan sesleriyle inletirlermiş. Bu tür olaylarda Türkler dükkanlarını kapatırlar, evlerine kapanırlar, kapılarını demirlerler ve evin erkekleri ellerinde silâhları ile sabahlara kadar nöbet tutarlarmış. Hele Yunanlıların Ankara’ya doğru ilerledikleri günlerde Rumların azgınlıkları iyice artmış, kahvehanelerde, tavernalarda ve sokaklarda gruplar halinde bir ağızdan “Tha parome tin Boli ke tin Ayasofiya, tha stilome tsi Turki sti kokini milâ”, “İstanbul’u ve Ayasofya’yı alacağız, Türkleri kırmızı elma ağacına [Orta Asya’ya=Turana] göndereceğiz” diye söyledikleri şarkılarla Girit Türklerinin yüreklerini kanatırlarmış. O günlerde Türkler kendi içlerine kapanırlar, gece ve gündüz evlerinde ve camilerdeki ibadetlerinde Allah’a ordumuzun ve Mustafa Kemal’in başarısı için dua ederlermiş.

Sakarya zaferi Giritli Türkler için büyük umut olmuş. Bu kez tedirginlik sırası Rumlara geçmiş. Kiliselerinin çanları yine sık sık çalınarak onları ayinlere ve kendi orduları için duaya davet eder olmuşlar. Yunan ordusunun Anadolu’daki her kaybı duyuldukça, Rumlar azgınlık ve saldırılarını daha da çoğaltmağa başlamışlar. Baskı altında olan Girit Türkleri, gizli gizli bir araya gelerek birbirlerini kutlarlar ve dua ederlermiş. Bu bir araya gelişlerinde söylenen maniler artık zafer manileriymiş. Mustafa Kemal için çok sayıda mani yazılıp söylenmiş. (K.17)

1 Gazi Mustafa Kemal Paşa Defne taçlı ol daima Allah’ın büyük gücü ile Peygamberin yardımı Seninle olsun daima

2 Kemal paşa Kemal Paşa Kılıcını çek
Türkleri kurtar Rumların ellerinden

3 Kemal Paşa Kemal Paşa Çek artık kılıcını Kurtarasın Türkleri Onlar hep seninledir

4 Kemal Paşa Kemal Paşa Çek artık kılıcını Kurtarasın Türkleri Rumların ellerinden

Gazi Mustafa Çemal Paşa Dhafno stefanomenos nase panda Me ti dhinami tu theu
Voithya tu profiti naşis panda



Çemal Paşa Çemal Paşa Sireto to spathisu
Na kseberdheksis ti Turça Apo tu romyu ta şerya

Çemal Paşa Çemal Paşa Sireto to spathisu
Na kseberdheksis tsi turkus Pune panda mazisu

Çemal Paşa Çemal Paşa To spathisu sireto blo
Na ksberdheksis tsi Turkus Apo ta şerya tu romyu


C. Vatan ve Toprak Sevgisi Konulu Maniler


Giritliler adalarından ayrılma duygularını tüm diğer duyguları gibi manilerle ifade etmişlerdir. Lozan mübadelesi ile adadan ayrılarak Anavatana göç eden tüm Giritliler vatan ve toprak özlemi konusunda çok sayıda maniler dizmişlerdir. Aşağıda bu konuda söylenmiş ve yazılmış bir kaç tanesi verilmektedir. . Psiloriti Girit adasının en yüksek dağı olup adanın her yerinden görünür. Mitolojiye de konu olmuş olan bu dağ Girit’in simgesidir.

Aşağıdaki maniler Girit Türklerinin adada geçirdikleri son yıllardaki zor günlerinde ana vatana seslenişle yardım talebinde bulunmak amacıyla, bir kısmı da mübadeleden sonra Girit’e duyulan sevgi ve hasretin ifadesi olarak söylenmiş manilerdir.

Ayvalıkta ağlıyorlar
Girit’te de ağlıyorlar
Savaşlar için her zaman
Hep büyükler suçludurlar

Klene çe sto Ayvali
Ma çe sti Kriti klene
Ya tsi polemus pandote
Olo i meğali ftene


Ayvalıkta ağlıyorlar
Ağlıyorlar Vurgla’da da
Gösteriyorlar ki sevgimiz
Yeni bir sevgi değil
Klene çe sto Ayvali
Çe klene çe sti Vurgla
Dhihnun pos i ağapimaz
Dhen ine edha çenurya


Girit’te doğan kimse
Kökünden koparılamaz
Girit’i içinde taşır
Ta ölümüne kadar

Opşos sti Kriti yenithi
Kserizomo dhe pşani
Eşi ti Kriti mesadu
Mehri pu tha pethani

[eyuphuseyin]

4 Giritliyim gururluyum
Nerede olsam söylerim
Mani’lerle şarkı söyler
Manilerle ağlarım

5 Girit’im güzel adam
Ve o güzel goncaların
Ondan dolanır etrafında
Dünyanın Kralları

6 Yaşayın Giritli leventler
Tüm Dünyaya yayılanlar
Kalplerinizin derinliklerinde
Köklenmiş Girit’i saklarlar

7 Madem ki ikiye bölündü
Gurbette rüyalarım
Sen al git bedenimi
Girit alsın kalbimi

8 Girit’im kıskanırlar
Suda’nın limanını
Ve Hanya’nın çarşısını
Onun yoktur benzeri

9 Sultanımız da gecikti
Subayını göndersin
Zincirleri koparsın
Girit’i de yaksın

Şerome pu ime Kritiça
Çe opu statho to leğo
Me madinadhes trağudho
Me maddinadhes kleo

Kritimu omorfo nisi
Me omorfes gondzadhes
Yafto se triyirizune
Tu Kozmu i vasilâdhes


Yasas levendes Kritiçi
Ap’olli tin ikumeni
Pu’şete mesa stin kardhiya
Ti Kriti rizomeni

San e ksehoristikane sta dhiyo
Sta ksene ta oniramu
Pare esi to kormaçimu
Çi Kriti ti kardhiyamu

Kritimu su zilevğune
Tsi Sudas to limani
Çe to Hanyon tin ağora
Pu dhen iparşi ali

Arjise çe o sultanomas
Na pepsi to zabiti
Ya na spasi ts’alisidhes
Çe na çedisi ti Kriti

[eyuphuseyin]

10 Psikopşanlı bir papaz
Arzuhalini verdi
Arif ağayı boğsunlar
O delikanlı güzelini

11
istanbul’da bir ağaç var
Hurmalarını yapar
istanbulda kral da var
Azaları tayin eder

Ç’enas papas Psikopşanos
Edhoçen arzuhali
Na pniksun ton
Arif ağa T’omorfo palikari

Sti Poli ine ena dhedro
Pu kani tsi hurmadhes
Sti Poli ine ç’o vasilâs
Pu orizi tsi azadhes

[eyuphuseyin]

D. KADER VE YAŞAM MANiLERi



1 Hiçbir zaman kıskanmadım
Zenginliği ve güzelliği
Ancak sağlam vücut ile
Düşünceli kafa hariç

2 Hiçbir zaman kıskanmadım
Bir şey kaybederim diye
Çünkü hiçbir zaman şeyler
insanları yapamadılar

Zenginleyince sevinme
Fakirleşince ağlama
Yayaları da selâmla
Atla geçtiğin zaman

4 Oturup düşünüyorum da
Bir filozof gibi
Neden deniz tuzlu da
Balık tuzsuz oluyor

5 Sevinçlerim var bu gün
Ve yerin tüm zenginlikleri
Bir gün doğmadı
Tatlı bu günkü gibi


6 Ah bir ölseydim de
Azrail uyusaydı
Sonra yalan olsaydı
Göreyim bana kim acır

[eyuphuseyin]

Potemu dhen e zilepsa
Se pluti çe se kali
Mono sto lijero kormi
Sto şçeftiko çefali

Potemu dhen e zilepsa
Oti na haso prama
Yati pote ta pramata
Anthropus dhen e kaman


Ode plutenis mi şerese
Ç’o de ftohanis mi kles
Şeretize çe tsi pezus
Tote pu kavalçevyis

Kathome çe siloğume
O sa do sinefşari
Yada’ne i thalasa armiri
Ç’analato to psari

Simero eho tsi hares
Ç’olla tsi jis ta pluti
Mera dhen eksimerose
Ğliça os sa ç’etuti

Ahi çe na e pothena
Ç’o haros na çimate
Ç’istera na’ne psomata
Naydho pşos me lipate

7 Ah ve de ah beni yedi
Ve ah beni yiyecek
Ve ah beni yutacak
Beni mezara koyacak

8 Ey yalancı üst dünya
Seni kim kazanacak
Deniz ile dağlar
Ve de akan sular


9 Bu dünya lurim benim
Eskiden başkalarınındı
Şimdi de bizde gibi
Ama bize vermediler

10 Sevinin gençler ve genç kızlar
Sevinin delikanlılar
Azrail’i de koydular Kütük taşıtıyorlar

11 Sevinin genç kızlar ve gençler
Gün her zaman akşam olur
Azrail de günlerimizi
İyi hesaplar durur


12 Sevinin genç kızlar ve gençler
Tap taze gençliğinize
Çünkü geçip gidiyorlar
Kayboluyorlar lânet olsun

[eyuphuseyin]

Ahi çe t’ahi me faye
Çe t’ahi tha me fayi
Çe t’ahi tha me katapşi
Sto nadhi na me vali

Apano kozmo pseftiçe
Çe pşos na se çerdhepsi
İ thalasa çe ta vuna
Çe to nero pu treşi


Tuto to kozmo lurimu
Ali ton ihan prota
Edha ton ehome ç’emis
Ma dhe mas ton edhokan

Harite nei harite nees H
arite palikarja
Ç’evalane to haromas
Na kuvali dhokarja

Harite nees harite nei
Ç’i mera olo vradhiyazi
Ç’o harondas tsi merezmas
Kala tsi loğarjazi

Harite nees harite nei
Ta dhroserasas neata
Yati pernun çe fevğune
Hanunde anathemata


13 Neden ister ki bir kimse
Hayatında zenginliği
Bir arşın beyaz bezi
Giydirirler bedenini

14 Eğer aşağıdaki dünya
Üstteki gibi tatlı olsaydı
Hiçbir zaman korkmazdım
Ben öleceğim diye

15 Ölüm hiç tatlı değil
Körolası kurşun gibi
O alıverir canını
Hiç baygınlık vermeden


16 Eğer satın alınabilseydi
Ölüm mal karşılığında
Bu fakirlere karşı
Büyük haksızlık olurdu

17 Gence güzelliği ağlar
İhtiyara çocukları
Çocuksuz ve beceriksize
Ağlar bağ ve tarlaları

18 Güzellik ve gençlik kaybolur
İnsan da fakirleşir
Gençlik ve delikanlılık da
Geriye dönemezler

[eyuphuseyin]

İda ta theli çe çanis
Ta pluti sti zoidu
Miya pişi ğalano pani
Tha disun to kormidu

O kato kozmos natone
Ğliçis sa don apano
Pote dhen e fovumune
Pos ithele na pothano

Dhen ine o thanatos ğliçis
Sa di padermi bala
Pu tin eperni ti psişi
Me dhihos liğomara

Na’thele n’ağorazunde
O thanatos me mali
İthele na’ne sto ftoho
Miya adhiça meğali


To neo klene t’akalitu
To jero ta pedhiyadu
Ton akliro ton atehno
T’abelohorafadu

Kali çe neata hanunde
Ç’o anthropos ftoşeni
Ç’i neati ç’i palikarja
Opiso dhe yayerni

19 Güzellik ve gençlik kaybolur
Zenginlik battal olur
Yalnız ibadet ve namus
O hep payidar olur

20 Madem ki ölüm vardır
Zenginliğin yararı ne
Yerin bir çiçeği gibi
Bizim bu yaşamımız

21 Şansınıza gıpta dağlar
Azrail’den korkmazsınız
Yalnız baharı beklersiniz
Yemyeşil olasınız

22 Şansınıza gıpta dağlar
Kayalara köklenmişsiniz
Ama sizlere ölüm yok
Bunun için mutlusunuz

23 Kimse kendini methetmesin
Aklı ve fikri var diye
Ta ki görsün kaderinin
Onu ne hale getireceğini

24 Kaderin sorumluluğudur
Durup da bölüştürmek
Birisini yükseltir
Diğerini indirir

[eyuphuseyin]

Kali çe neata hanunde
Çe pluti batalevğun
Đ dhoksa mono ç’i timi
İne pu vasilevğun

Ma san iparşi thanatos
Ti mu felun ta pluti
Sa do luludho tsi jis
İne i zoimas etuti

Haras ti mirasas vuna
Pu haro dhe fovaste
Mono animenete tin aniksi
Na prasinoloğate

Haras ti mirasas vuna
Harakorizomena
Ma thanato dhen eşete
Ç’iste fharistimena

Pote çanis mi penethi
Pos eşi nu çe ğnosi
Os te naydhi ti miradu
Pos tha ton apodhosi

Tsi miras in’to fteksimo
Pu steçi çe mirazi
Ton ena vani sta psila
Ton alo katevazi

25 Kaderin döngüsü böyledir
Kaderin oyunu böyle
Birisini güldürürken
Diğerini kızdırır öyle

26 Bu Dünya iki gözüm
Dönen bir yuvarlaktır
Birisini güldürürken
Diğerini kızdırır

27 Şansınıza gıpta dağlar
Azrail’den korkmazsınız
Yalnız baharı beklersiniz
Yemyeşil olasınız

28 Kısmet hiçbir zaman batmaz
Gümüş de paslanmaz
Tanrıdan ne yazılı ise
O geriye dönmez


29 Kaderin yazgılarını
Hiç kimse tanıyamaz
Yalnız hep güçlü olan (Tanrı)
Şimşek çaktırır,kar yağdırır

30 Tavuğu görürsen ki
Önünde gıdaklıyor
Hemen anla o anda ki
Yumurta senin oluyor

[eyuphuseyin]

Etsan tsi miras i strofi
Tsi miras to peğnidhi
Ton ena kani na yela
Ton alo na manizi

Tutos o kozmos mathyamu
Sfera’ne çe jirizi
Ton ena kani na yela
Ton alo na manizi

Haras ti mirasas vuna
Haras to rizikosas
Apu dhen animenete
Potes to thanatosas

To çisimeti dhe vula
T’asimi dhe skurjeni
Ç’otin apto theo ğrafto
Opiso dhe yayerni

Tsi tişis ta ğraftumena
Çanis dhe da ğnorizi
Mono’ne o pandodhinamos
Pu astrafti çe şonizi

O de naydhis tin ornitha
Na kakarizi obrosu
Deloğo to katalave
Pos ine t’avğo dhikosu

31 Ayaklar bedeni taşır
Kafa da aklı taşır
İnsan da kendi kendini
İstediği hale sokar

32 Kafa çok şeyler yapar V
ücut de ortaklaşır
İnsan kendi elleriyle
Sonra dizlerini döver

33 Denizin kara taşını
Kendime yapacağım yastık
Beden neler çekiyorsa
Kafa sorumludur artık

34 Son yapılan pişmanlık
İnsanı dalgınlaştırır
Çamura düşmeden önce
Düşünmesi gerekir

35
İnsan gençliğinde
Düşünmeden işler yapar
Aklı başına gelince
O her şeyi hesaplar


36 Tüm ileri gelenlerle
Tüm okumuşlar söyler
En kral armudu
Domuzlar kazanır yer

[eyuphuseyin]

Ta podhya sikonun to kormi
Ç’i çefali ti ğnosi
Ç’amonahostu anthropos
Os theli tha podhosi

İ çefali kani pola
Çe to kormi parterni
Anthropos me ta şeryadu
Ta ğonatadu dherni

Miya mavri petra tu yalu
Tha valo makselari
Oti patheni to kormi
Ta fteyi to çefali

O isteros metanômos
Ton anthropo daldizi
Dhihos na pesi sta pila
Prepi na duşundizi

Anthopos sti neotidu
Kani ma dhe loyazi
San erthi o nus sti çefali
Ola ta loğarjazi

To lene oli arhondes
Ç’oli ğramatemenes
Pos to vasilik’apidho
O şiros to çerdhevyi

E perase i paraşçi Çe payi ç’i dheftera
Mono pu hasame çe emis Apto umrimaz miya mera

37 Pazar günü geçip gitti
Pazartesi de gidiyor
Bizim de kaybımızda
Ömrümüzden bir gün gidiyor

E perase i paraşçi
Çe payi ç’i dheftera
Mono pu hasame çe emis
Apto umrimaz miya mera