OSMANLI GAZETESİNİN (1897 - 1904) GİRİT İSYANLARINA BAKIŞI

[eyuphuseyin]

köpeklere “Mehmed, Hasan” gibi isimler taktığı vurgulanması gereken diğer bir husustur.Ayrıca, Rumların Ramazan ayında zorla Müslümanlara şarap içirdiği de savunulan iddialar arasındadır.56

Müslümanların, bu kötü halden kurtulmak için bir takım faaliyetlerde bulunduğu bilinmektedir. Örneğin; 1898 Eylülünde Kandiye’deki Müslümanların eski köylerine yerleşmek için Babıâli’ye ve hükümet-i muazzamaya defalarca müracaat ettikleri fakat, isteklerine cevap verilmediği anlaşılmaktadır.57

Avrupalı devletler,şehir merkezlerine yığılan ve fakirlikle boğuşan bu Müslüman halkın isteklerini Osmanlı imparatorluğu’na karşı kullanmıştır.Öyle ki,Osmanlı askerleri adaya terk ederse Müslümanların

bu taleplerinin karşılanacağını vurgulamışlardır. Kasım ayı içinde Osmanlı askerinin adayı terkinden sonra Müslümanlar köylerine güvenli bir şekilde yerleştirilmeye başlandığında ise şehirlerde,sahillerde yaşamaya başlayan Müslümanlar çoktan Anadolu’ya göç etmeye başlamışlardı.58

Müslümanlara ve Osmanlı İmparatorluğu’na bu şekilde aleyhte davranan Avrupa devletlerinin bu kararı,
Osmanlı Gazetesi’nde “Avrupalıların tarihi alışkanlığı” olarak yorumlanmıştır.59

Adada güvenliği sağlamak için bulunan Avrupa devletlerinin ise Rumların zulmüne göz yumduğu iddia edilmektedir.60

Özellikle,İngiliz askerlerinin Müslümanlara karşı kendi dindaşlarını koruduğunun haberi verilmektedir.61

Londra’dan Osmanlı Gazetesi’ne gönderilen isimsiz bir mektupta Girit’teki felakete sebep olanların ngilizler oldu u iddia edilmi tir.Zira bu mektuba göre,İngiliz askerler Müslüman halkın üzerine kurşun yağ dırmaktadır.62

Osmanlı Gazetesi’nin bir başka haberine göre ise,İngilizlerin talebi üzerine otuz dokuz Müslüman evi “sahiplerine ”yıktırılmıştır.63 Özellikle İngiliz işgali altındaki yerlerde, Müslüman halk diğer yerlere oranla dana çok zulüm görmüştür.Öyle ki,buralardaki halk tarlasına bakmak için evinden çıkamamaktadır. Bunu yapsa dahi evine sağ dönememektedir.64

Osmanlı Gazetesi’nde yayınlanan “Mülahaza” isimli bir makaleden anlaşıldığı üzere, Yunanistan askerleri de Müslümanlara zulüm etmektedir. Böylece,Yunan askerleri Osmanlı Gazetesi’nin yorumuna göre, Osmanlı imparatorluğu’yla

56 Mâcid, a.g.e., s. 43.
57 Osmanlı Gazetesi, 15 Eylül 1898, No 20, s. 8.
58 Adıyeke, a.g.e, s. 270.

59 Osmanlı Gazetesi, 1 A ustos 1898, No 17, s. 3.
60 Osmanlı Gazetesi, 15 Eylül 1898, No 20, s. 1.
61 Osmanlı Gazetesi, 1 Mayıs 1898, No 11, s. 4.
62 Osmanlı Gazetesi, 15 Eylül 1898, No 20, s. 8.
63 Osmanlı Gazetesi, 1 Teşrinevvel 1898, No 21, s. 4.
64 Mâcid, a.g.e., s. 58.

[eyuphuseyin]

yaptıkları savaştaki yedikleri kurşunların acısını çıkarmaktadır.65

Osmanlı Gazetesi,Avrupa devletlerinin Girit’te güvenliği sağlamamasıyla ilgili Berlin’de yayınlanan bir gazetenin haberine yer veriyor. Bu habere göre,iki senedir Girit’te bulunan ve karışıklığı önlemekle görevli olan devletlerin görevini yerine getirmeyip aksine karışıklığı fazlalaştırdığı savunulmaktadır.66

Bütün bu veriler gösteriyor ki, adada tam bir terör havası vardır. Müslümanların maddi ve manevi ezilmelerine Rumlar kadar bazı Avrupa devletleri de sebep olmaktadır. Giritli Müslümanların bu duruma çare olarak yaptığı ise adadan hicret etmek olmuştur.

Osmanlı Gazetesi, Müslümanları Girit adasından hicretini son derece olumsuz karşılamıştır. Her fırsatta, Müslümanlara hitaben yazdıkları makalelerde yaptıklarının yanlı oldu unu vurgulamı tır. Gazetenin yer verdi i bir haberde u cümleler geçmektedir: “Size malınızı, yurdunuzu terk etmeyin dedik, dinlemediniz. Yazıklar olsun! Giritli Müslümanlar mülklerini, servetlerini terk ederek celladları olan bir hükümetin altına girdiler.”67

Osmanlı Gazetesi’nin Müslümanların göçüne karşı çıkma nedenlerinden biri Müslüman nüfusun adadan ayrılmasıyla Girit’in daha kolay kaybedileceğini düşünmesidir. Diğeri ise, Müslümanların göç ettikleri yerde daha kötü duruma düşecekleri kaygısıdır.68

Bu son düşüncenin, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Sultan II.Abdülhamit’e olan muhalefetinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır.Osmanlı Gazetesi, Müslümanların göç etmesinin en büyük teşvikçisi olarak Sultan II.Abdülhamit’
görmektedir.Gazete, Hanya ve Resmo’daki halkın hicretinin teşvikçisinin Sultan II. Abdülhamit olduğunu hissettiklerini belirtmektedir.Zira,bu iddiaya göre Girit’ten göç eden Müslümanlar adada uygulanacak olan Kanun-i Esasi’yi öğrenmeyecek ve böyle bir yönetim şekliyle ilgilenmeyecektir.69

Yine “Giritlilere ihtar” başlıklı bir makalede Giritli Müslümanlara öyle bir öğütte bulunuluyor: “Hicret etmeyin size hicret etmeniz için hafiye gönderen Abdülhamit’in, Prens George’dan daha bed muamelede bulunacağını tenim ederiz”70

Osmanlı Gazetesi’nin bu görüşlerinin aksine, Osmanlı İmparatorluğu’nun göçlerle adadaki kültürel ve sosyal etkinin yok olacağı endişesi ile göçleri engellemeye çalıştığı yönünde de görüşler vardır. Bu görüşler neticesinde, Babıâli tarafından


65 Osmanlı Gazetesi, 1 Temmuz 1898, No 15, s. 2.
66 Osmanlı Gazetesi, 15 Eylül 1898, No 20, s. 8.
67 Osmanlı Gazetesi, 1 Haziran 1899, No 41, s. 7.
68 Osmanlı Gazetesi, 1 Eylül 1899, No 43, s. 8.
69 Osmanlı Gazetesi, 15 Ağustos 1899, No 42, s. 6.
70 Osmanlı Gazetesi, 15 Mayıs 1899, No 36, s. 3.

[eyuphuseyin]

Giritli muhtaç Müslümanları ekonomik yardımda bulunmak, adaya geri dönen göçmenlere mallarının başına dönmek şartıyla tazminat ödenmesi gibi göçü engelleme çalışmaları yapılmıştır.71

Giritli muhacirlerin Anadolu’ya göçünden sonra Babıâli’nin onlara yer bulma sorununu yaşandığı göze çarpmaktadır. Bu durumdan en çok etkilenen ise yine muhacirler olmuştur.

Osmanlı Gazetesi’ne göre Giritli Müslümanların göçten sonra yaşadıkları ilk sorun, gittikleri yerdeki halkın onları istememesi olmuştur. Örneğin, Manastır’a göç eden bir grup Giritli Müslüman, Manastır ahalisi tarafından istenmemiştir.72

Osmanlı Gazetesi’nin bazı sayılarından edinilen bilgiye göre, Girit’ten göç eden Müslümanlar genellikle Selanik,İzmir, Konya ve Mersin üzerinden Maraş’a yerleştirilmiştir.73

Gazetede sık sık üzerinde durulan konulardan biri de muhacirlerin sefil durumudur. Önceleri İzmir’e yerleş tirilen muhacirlerin,Konya ve Maraş‘a nakil edilmeye başlaması söz konusu olmuştur. Sultan II. Abdülhamit’in bu faaliyetinin sebebi, Girit’teki Kanun-i Esasi ile gözü açılan bu kişilerin İzmir’de ticaretle uğraşıp zenginleşeceği ve eğitimli evlatlar yetiştirecek olmalarından duyduğu endişe olarak açıklanmıştır. Dolayısıyla, Osmanlı Gazetesi’nin iddiasına göre, Sultan II. Abdülhamit bu Müslümanları mahvetmeye çalı maktadır.74

Bu görüşle aynı doğrultuda olan bir başka makalede ise Giritli Müslüman muhacirlerin çorak, kurak bir araziye yerleştirildiğinden bahsediliyor. Gazetenin yorumuna göre gözleri açılan bu Giritli Müslümanlar,
diğer Müslüman ahaliye ibret olması için cezalandırılmaktadır. Ayrıca, aynı makalede Sultan II. Abdülhamit’in, muhacirlere vermesi gereken ihtiyaç paralarının çok azını verdiği belirtilmektedir.75

Bahsi geçen gazetenin bir sayısında, Kafkasya’daki Ermenilerin Girit’teki Müslüman halktan boşalan yerlere yerleşmek için Rusya ile görüştüğüne dair haber verilmektedir.76 Bu konuyla ilgili başka bir bilgiye rastlanamamıştır.

5.OSMANLI GAZETESİ’NE GÖRE GİRİT VE AVRUPA DEVLETLERİ 77

71 Adıyeke, a.g.e., s. 272.
72 Osmanlı Gazetesi, 15 Şubat 1899, No 30, s. 7.
73 Osmanlı Gazetesi, 1 Kanunievvel 1898, No 25, s. 7; 29 Teşrinevvel 1898, No 23, s. 6; 15 Nisan 1899, No 34, s. 5; 1 Eylül 1899. No 43, s. 7.

74 Osmanlı Gazetesi, 15 Nisan 1899, No 34, s. 5.
75 Osmanlı Gazetesi, 15 A ustos 1899, No 42, s. 6; Adıyeke ise Babıâli’nin Girit’ten gelen muhacirler için onlara ev yapmak, ekonomik destek sağlamak gibi faaliyetlerde bulunduğunu vurgulamaktadır. Geniş bilgi için bkz. Adıyeke, a.g.e., s. 273- 274.

76 Osmanlı Gazetesi, 15 A ustos 1899, No 42, s. 6.

77 Avrupa devletlerinden kasıt İngiltere, Rusya, İtalya ve Fransa’dır. Avusturya ve Almanya savaş sonrası adadan çekilmiştir. Girit üzerinde özellikle Akdeniz’deki konumu nedeniyle İngiltere, Rusya ve Fransa çekil me halindedir. Kıbrıs’tan sonra İngiltere Akdeniz’de ikinci bir üs elde etmek istemektedir. Ayrıca Yunanistan’ı da kendine bağlamak

[eyuphuseyin]

Osmanlı İmparatorluğu’nun sınırları içinde ortaya çıkan ve doğrudan Yunanistan ile Osmanlı İmparatorluğu’nun ilişkilerini etkileyen Girit buhranı karşısında,şark Meselesi’nin bir parçası olması ve Avrupa’da henüz belirmeye başlayan genel barışı tehlikeye düşürmesi nedeniyle,büyük devletler Türk-Yunan savaşı öncesine kadar ortak hareket ettiler (1897).78 Bunda,Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki çıkarlarının çatışmasının büyük etkisi olmuştur.

Esasen, XVIII. yüzyıldan itibaren batı kar ısında sürekli gerileyen ve toprak kaybeden Osmanlı İmparatorlu-ğu’nun Doğu Rumeli, Balkanlar ve Adalar üzerinde yaratılan çıkar çatışmalarının içinde Girit’in de yer alması kaçınılmazdı. Ancak,herhangi bir devletin bu bölgeye egemen olarak diğerine oranla avantajlı duruma geçmesi, Avrupa’daki hassas dengeleri bozacağından, Girit sorunu çözüme kavuşturulmaksızın sürekli gündemde tutuldu.79 Bu politika gereği Avrupa devletleri aşağıda anlatılan faaliyetlerde bulunmuşlardır.


Avrupa Devletleri 1897 Türk-Yunan savaşında, Yunanistan’ı Osmanlıya karşı yalnız bırakarak Yunanistan’ı barış ortamını bozduğu için cezalandırdı.Fakat, savaş sona erdikten sonra,Avrupa devletleri Yunanistan’ın yenilgisini tarihi bir kazanca dönüştürdüler.

Avrupa devletlerinin,1897 Osmanlı –Yunan savaşındaki bu tutumları, bu savaşın bir Türk – Yunan savaşı olmaktan ziyade, Yunanistan’ı kurtarmak, ya atmak ve büyütmek amacını ta ıdıklarını göstermektedir.80

Öyle ki, Avrupalı devletler, Girit adasının muhtariyeti Yunanistan’a kabul ettirilmeye çalışılırken, adaya vali olarak yukarıda da belirtildiği gibi Yunan Kralı’nın oğlunu George’u atamışlardı.Onların bu tavrı,Girit’in Yunanistan’a katılması sürecindeki tavizkârlıklarının en güzel göstergelerindendir.81

Avrupa devletlerinin Prens George’yu vali yapma kararına Osmanlı Gazetesi büyük bir tepkiyle yaklaşmıştır.
82
Gazetede bu durum, Rusya’nın Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki emellerini gerçekleştirmek için bir vesile olarak yorumlanmıştır.83

Sultan II. Abdülhamit’in, Yunan Kralı’nın oğlunun atanmasına karşı çıktığı bilinmektedir. Osmanlı Gazetesi’nin verdiği bir habere göre Sultan II. Abdülhamit Rusya’nın Prens George’yu vali yapma teklifine şu şekilde yanıtlamıştır:


istemektedir. Bu noktada tarihi emellerinden ötürü Rusya ile çatışmaktadır.Fransa ise İngiltere’nin Akdeniz’de güçlenmesini istememektedir. Bir de Fransa, Almanya- Osmanlı İmparatorluğu yakınlaşmasına karşı 1894’te Rusya ile diyaloga girmişti.

Ayrıntılı bilgi için bkz. Armaoğlu, a.g.e., s. 556-558; Adıyeke, a.g.e., s. 229- 235.
78 Adıyeke, a.g.e., s. 227.
79 Özgen, a.g.e., s. 91.

80 Metin M. Hülagü, ”1897 Osmanlı –Yunan Savaşının Sosyal, Siyasal ve Kültürel Sonuçları”, Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, C. 2, s. 317.

81 Mâcid, a.g.e., s. 22.
82 Osmanlı Gazetesi, 15 Teşrinevvel 1900, No 70, s.
8.
83 Osmanlı Gazetesi, 15 Şubat 1898, No 6 s. 1.

[eyuphuseyin]

“Rusya’nın teklifini kabul edemem. Çünkü milletin arzusuna doğrudan doğruya muhalif olduğu gibi Girid’in Yunan’a ilhakına pek aşikâr bir teklif demektir, bu teklif hissiyat-ı milliyeye ve Türkiye’nin istiklal ve tamamiyetine hasm-ânedir ki,hatta heyet-i vükelaya bile havale edemem.”84

Sultan II.Abdülhamit’in Rusya’ya verdiği bu cevap,Osmanlı Gazetesi’nin yayın hayatı boyunca çok nadir olarak yaptığı faaliyetlerden birine,bu cevabından ötürü Sultan II.Abdülhamit’i tebrik etmesine neden olmuştur.85

Ancak,bu düşüncelerine rağmen Sultan II.Abdülhamit Avrupa devletlerinin istediğini yapmak zorunda kalmıştır.Sultan II.Abdülhamit hatıralarında,söylenileni yapmaktan başka çaresinin olmadığını vurgulamıştır.86

Sultan II. Abdülhamit’in dile getirdiği bu çaresizliği,onun Osmanlı Gazetesi tarafından eleştiri oklarına maruz kalmasına sebep olmuştur.87

1897’deki savaşın sonrasında Avrupalı devletlerin Yunanistan’ı koruduğunu gösteren bir başka delil ise şudur: Sava sonrasında Yunanistan,Osmanlı İmparatorluğu’na dört milyon Osmanlı altını savaş tazminatı ödeyecekti.Ayrıca,savaştan zarar görenlere de yüz bin lira ödeyecekti.Ancak,Yunanistan’ın tazminatı ödememesi için Fransız elçisi Babıâli’ye şunları demiştir:

Babıâli’nin ileri sürdüğü teklifler uygulanamaz.Çünkü,Yunan halkı Devlet’i Aliyye’nin işgal ettiği yerlere tekrar dönmedikçe, sermaye sahipleri Yunanlılara güvenemediklerinden, fazlaca borç vermeyecektir.Bu sebeple,Devlet-i Aliye işgal ettiği yerleri tahliye etmelidir.Ve ancak, bunun üzerine Devlet-i Aliyye Avrupalı sermaye sahipleriyle borçlanma akdine girişebilecektir.Bu borçlanma Yunanlılardan alacağı tazminat parasına karşılık gösterilecektir.Yoksa Yunanlı zü ğürt olduğundan tazminat parasını ödemesinin ihtimali yoktur.88

Avrupa devletlerinin, adada huzuru sağlama amacıyla bulunduğu sıralarda da amaçları Yunanistan’a katılmak olan Rumların lehine faaliyette bulunduklarını daha önce belirtmiştik.İsyan ortamında bir Rumun bir Müslümanı öldürmesine ses çıkarmayıp bir Müslümanın bir Rumu öldürmesi halinde kıyametler koparmaları buna örnektir.89

Avrupa devletleri,bu bölgede bir karışıklığın çıkmasını uygun görmediği için-


84 Osmanlı Gazetesi,1 Mart 1898, No 7, s. 4.
85 Aynı yer.
86 Abdülhamit, a.g.e., s. 92.
87 Osmanlı Gazetesi, 1 Haziran 1898, No 13, s. 2.
88 Hocaoğlu, a.g.e., s. 197-198.
89 Mâcid, a.g.e., s. 48

[eyuphuseyin]

mevcut durumun korunması taraftarı oldular.Ama,bir taraftan da Yunanistan’a Girit’in ilhakı sürecinde zaman kazanmasını sağladılar.90

Avrupa devletlerinin Girit ile ilgili bu tavrını gören Yunanistan, Girit’in ilhakı sürecinde daha rahat hareketlerde bulunmuştur.Avrupa devletlerinin Girit konusunda Yunanistan lehinde karar vereceklerini biliyor olmanın verdiği rahatlıkla olsa gerek,Giritli Rumların,Yunanistan’a ilhakla ilgili zaman zaman Avrupa devletlerine baş vuruda bulundukları bilinmektedir.Bu konuda,Prens George’nin faaliyetleri dikkat çekmektedir.Osmanlı Gazetesi’nden edindiğimiz bilgiye göre,Prens George, değişik zamanlarda Girit’in Yunanistan’a ilhakının sağlanması için Avrupa’ya seyahatler düzenlemiştir.91

Bu seyahatlerin amacı,bazen Prens George tarafından Avrupa devletlerinin hamiliği altına girme talebinde bulunma olarak açıklanarak çarpıtılmıştır.92

Osmanlı Gazetesi,Girit ile ilgili Avrupa devletlerinin faaliyetlerini ark meselesinin bir parçası olarak yorumlamıştır.93

Gazete özellikle Rusya’nın Osmanlı İmparatorluğu’nu güçsüzleştirerek kendi avuçları içine alma politikası güttüğünü dikkat çekmektedir.94

Osmanlı Gazetesinde yayınlanan bir başka makalede ise İngiltere’nin Giritli sefil halka yardım bahanesiyle Rus politikasına benzer bir politika takip ettiğini savunmaktadır.Fransa ise Rus politikasına çoktan rıza göstermektedir.Avusturya meydana gelen olayları gelecekte kendi selameti açısından tehlikeli gördü ğünden endişelidir.İtalya bir dama taşı gibi oyuncuların maharetine bağlı olarak hareket etmektedir.Osmanlı mparatorluğu’na tek dostça davranan devlet ise Almanya’dır.95

Bu sırada Almanya Bağdat demiryoluyla ilgilenmektedir.Almanya’nın adayı terk etmesi ve 1897 savaşı sonrası II.Wilhelm’in İstanbul ziyareti Osmanlı-Alman dostlu ğunu iyice pekiştirmiştir.96

Girit adasında muhtariyet kurulduktan sonra,adadan askerlerini çeken ve bundan sonra tarafsızlığını belirten iki devlet Almanya ve Avusturya’dır.Büyük devletler bu iki devletin yaklaşımını, aralarında çözümü engelleyici tek unsur olarak


90 Adıyeke, a.g.e. s. 228.
91 Osmanlı Gazetesi,15 Kanun-i evvel 1900, No 74, s. 8; 15 Nisan 1901, No 82, s. 4; 15 Eylül 1901, No 92, s. 7; 15 Eylül 1904, No 138, s. 3.

92 Osmanlı Gazetesi, 15 Ağustos 1902, No 110, s. 8; Prens George Yunanistan’a bağlanma isteğini sürekli gündeme getirmiştir.Mesela, 26 Nisan 1899 Girit milli meclisinin açılış töreninde meclisin açılışını Yunan Kralı adına yaptığını söylemiştir.Meclis binasının önünde Yunan bayrağını astırıp,meclis kürsüsünün arkasına Yunan Kral ve Kraliçesi’nin resimlerini astırmıştır. Bkz. Mâcid, a.g.e., s. 66-67.
93 Osmanlı Gazetesi, 1 Kanun-i evvel 1898, No 25, s.
2.
94 Osmanlı Gazetesi, 15 Şubat 1898, No 6, s. 1.
95 Osmanlı Gazetesi, 1 Mart 1898, No 7, s. 4.
96 Hülagü, a.g.m., s. 317.

[eyuphuseyin]

görmüş ve ilhakın ertelenmesinden Almanya’yı sorumlu tutmuştur.97

Osmanlı Gazetesi,sürekli eleştirdiği Avrupa devletlerinin faaliyetlerine karşı halkı bilinçlendirmeye çalışmıştır.98

Osmanlı Gazetesi’nde, çoğu makalede de Sultan II.Abdülhamit,Avrupa devletlerinin sözünden çıkmamak ve Avrupa devletlerine karşı pasif kalmakla suçlanmıştır.99

Osmanlı Gazetesi,emperyalizm konusunda açık ve kesin bir tavır alabilmiştir. Bu tavrın gelişmesinde Girit isyanlarındaki Avrupa devletlerinin bahsi geçen faaliyetleri büyük etki yapmıştır.100

6.OSMANLI GAZETESİ’NiN GiRiT KONUSUNU HALKA ANLATMA POLiTiKASI

Osmanlı Gazetesi ilk sayısında,halkın olup bitenleri anlaması ve kendilerini halka daha iyi anlatabilmek için duru bir dil kullanacaklarını vurgulamıştır.101

Girit konusunu ele alırken de bunu uygulamaya çalışmıştır.Gazete,Girit ile ilgili haber verme işini yaparken, bir taraftan da dönemin hükümdarı olan ve imparatorluğun kötü durumundan sorumlu tuttukları Sultan II.Abdülhamit’i eleştirmeyi de ihmal etmemiştir.Öncelikle Osmanlı Gazetesi,basının elinde bulundurduğu gücü kullanarak Giritli Müslümanların davranışlarına yön vermek istemiştir.Buna örnek olarak,Girit’ten hicret eden Müslümanları göç etmemeleri konusundaki uyarıları verilebilir.102

Osmanlı Gazetesi, yine elinde bulundurdu u basının gücünü kullanarak, Osmanlı mparatorluğu’nda yaşayan Müslümanların Girit konusuyla ilgili kayıtsız kalmalarını engellemeye çalışmıştır. Örneğin,“İzzet-i nefisten eser kalmadı” başlığını taşıyan bir makalede öyle denilmektedir:

“Abdülhamit hain bir padişah ve zalim bir halifedir. Bu anlaşıldı. Ya ulema-yı İslam nerede? Girit’teki dindaş larımızın imdadına niçin yetişmezler.Koca âlem-islamiyet’te beş on bin lira iane toplamaz mı? İslam ecnebilere avuç açıyor.Bizde her tarafta o Müslümancasına izzet-i nefisten eser kalmadı. ”103

Bir başka makalede ise,Girit konusunda bilgi verildikten sonra “ne zamana kadar bu zulümlere katlanacaksınız?” diye Müslümanlara seslenilmektedir.Eğer Girit konusunda ses çıkarılmaz ise aynı olayın kendi başlarına geleceği iddia edilmektedir.104


97 Adıyeke, a.g.e, s. 237.
98 Osmanlı Gazetesi, 15 ubat 1899, No 30, s. 5.
99 Osmanlı Gazetesi, 1 Haziran 1898, No 13, s. 2.
100 Tevfik Çavdar, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950),İmge Kitabevi, Ankara, 1995, s. 70.

101 Osmanlı Gazetesi, 1 Kanun-i evvel 1897, No 1, s.
1.
102 Osmanlı Gazetesi, 1 Eylül 1899, No 43, s. 8.
103 Osmanlı Gazetesi, 1 Kanun-i evvel 1898, No 25. s.
5.
104 Osmanlı Gazetesi, 15 Eylül 1898, No 20, s. 1.

[eyuphuseyin]

Osmanlı Gazetesi’nin Girit isyanlarını kullanarak propagandasını yaptığı bir başka nokta ise halka, kendilerinin ne kadar eğitime ihtiyaçlarının olduğunun sürekli hatırlatılmasıdır.Bahsi geçen fikirlerin işlendi ği makalelerde, gazete tek kurtuluş yolunun eğitimden geçtiğini vurgulamaktadır.

Bu konuyla ilgili “Alakadar Olanlara İbret” başlıklı bir makalede Girit’te yaşayan Müslüman halkın içler acısı durumundan bahsedildikten sonra, Giritli Müslümanlara öğüt verilmektedir.Zulüm gören bu halkın cahillikten sefil halde olduğu vurgulandıktan sonra “bari çocuklarınızı eğitin” denilmektedir.Aynı makalede bu durum,Makedonya ve sair mahallerde bulunan Müslümanlara ibret olarak gösterilmektedir.105

Bu noktada dikkatimizi çeken husus, Osmanlı Gazetesi’nin halkı etkileme konusunda değişik yollar denemesidir.öyle ki; gazete,bir konuda kendi düşüncesine uygun fikirler aşılamaya çalışmadan önce hep halkın kötü durumuna vurgu yapıp ondan sonra fikirlerini savunmaktadır.Örneğin,son verdi imiz örneği ele alırsak görürüz ki; önce Giritli Müslümanların kötü hali uzun uzadıya anlatılmış daha sonra asıl söylenmek istenilenlere değinilmeye başlanmıştır.Burada verilmek istenen mesajın,sadece Giritli Müslümanlar için de ğil zaman zaman isyan faaliyetlerinin görüldüğü Makedonya ve sair bölgeleri de kapsadığı vurgulanmıştır.
Böylece,daha geni kesimlere, bölgelere ulaşılmak istenmiştir.Osmanlı Gazetesi’nin bütün sayıları incelendiğinde,bu yöntemin sürekli kullanıldığı görülmüştür.

Girit konusuyla ilgili Osmanlı Gazetesi,yaptığı propagandalarla halkı Sultan II.Abdülhamit’ten ayrı hareket etmeye teşvik etmiştir. Örneğin,Girit konusunun ele alındığı bir makalede yer alan şu cümleler kayda de erdir:

“Yıldızı,Yıldızlılara bırakalım.Onlar hak yola gelmezler.Hepimizin maksadı bir mi? Eğer böyle ise şu sözün icrasına çalışmalıyız:Türkler harekete geçmeli, gelmiyorlar ise getirilmeli.Her kavm-i Osmaniye’nin ıslahat isteyenleri bunu birinci vazife bilmeli.Zira,bizde bir kıyamın ön ayağı Türkler olamaz ise muvaffakiyet elde edilemez. ”106

Yukarıda belirttiğimiz gibi Osmanlı Gazetesi,Girit isyanlarını da kullanarak dönemin hükümdarı Sultan II. Abdülhamit’i sürekli eleştiri gündemlerinde tutmuşlardır.Özellikle imparatorlukta ya ayan halkın, yönetime karşı tepkide bulunmasını sağlamaya ya da bu fikri onların beynine Girit isyanlarını kullanarak yerleştirmeye çalışmıştır.Giritli muhacirlerin durumunun anlatıldığı bir makalede buna güzel bir örnek vardır.Makalenin yazarı şunları söylemektedir:

“Fesuphanallah….Bizim bu hükümetten hesap sormamak gibi her fenalığın sebebi olan miskinliğimiz daha ne kadar sürecek?”107




105 Osmanlı Gazetesi, 15 ubat 1899, No 30, s. 2.

106 Osmanlı Gazetesi, 15 Kanun-i evvel 1897, No 2, s.
1.

[eyuphuseyin]

Bu sözler,İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Kanun-ı Esasi özlemini dile getirmesi bakımından kayda değerdir.

Hesap sormak konusu,halkın bilinçlendirilmesi ve Sultan II.Abdülhamit’in tahttan indirilerek Kanun-i Esasi’nin tekrar yürürlüğe konması olarak değerlendirilmelidir.Aynı zamanda bu,konuyu halka mal etmenin gereği olarak görülmelidir.

7. SONUÇ

Akdeniz’de önemli bir mevkide bulunan ve Osmanlı İmparatorluğu ile Venedik arasında uzun mücadelelere sebep olan Girit adası,1715’te Venedik’le kesin olarak bağları koparıldıktan sonra Osmanlı İmparatorluğu' nun hâkimiyeti altına girdi.Osmanlı mparatorluğu’nun vilayeti olan Girit adası,hoş görünün hâkim olduğu bir şekilde yönetilmiştir.Çoğ unluğunu Rumların oluşturduğu yerli halka,herhangi bir baskı uygulanmamıştır.

Osmanlı İmparatorluğu güç kaybetmeye başladıktan sonra milliyetçilik fikirleri yayan Fransız İhtilali’nin de
etkisiyle imparatorluktaki farklı etnik gruplarda isyan hareketleri görüldü.Bağımsız bir devlet kurmayı amaçlayan bu etnik gruplar arasında Yunanlılar da vardı.Osmanlı İmparatorluğu’nun güçsüz halinden fayda sağlayacağını düşünen Avrupa devletleri de bu dönemde iş başındaydı.Avrupa devletlerinin özellikle Rusya’nın desteğiyle Yunanistan,1828–1829 Osmanlı-Rus savaşı sonunda imzalanan Edirne Anlaşması ile bağ ımsızlığını kazandı.Girit isyanları da bütün bu sayılan faktörlerden sonra sıklığını ve şiddetini artırdı.Giritli Rumların isyanlarında,topraklarını genişletmek isteyen Yunanistan’ın büyük bir etkisi vardır.


Girit’te zaman zaman yaşanan isyanları önlemek amacıyla vilayetin yönetiminde önemli serbestlikler sağ lansa da bu,amaçları Yunanistan’a bağlanmayı amaçlayan Giritli Rumları isyan etmekten alıkoymadı.Bu isyanların şiddeti,iki devleti 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı’na götürdü.


Bu savaş ta Osmanlı İmparatorluğu’nun üstünlüğü olmasına rağmen, Babıâli, Avrupa devletlerinin Yunanistan lehindeki tavırları nedeniyle,Yunanistan’a hak ettiği anlaşma şartlarını imzalatamadı.Üstelik bu savaş sonunda Girit adası muhtariyetini kazandı.Yönetici olarak ise Yunan Kralı’nın oğlu Prens George Avrupa devletlerinin desteğiyle atandı.Bundan

107 Osmanlı Gazetesi, 29 Te rinevvel 1898, No 23, s.
6.

[eyuphuseyin]

sonraki Osmanlı İmparatorluğu’nun adadaki hâkimiyetinin simgesel olduğu söylenebilir.

Dönemin padişahı Sultan II.Abdülhamit’e muhalefetiyle bilinen ve yayın hayatına 1897 yılında başlayan Osmanlı Gazetesi,bu olayları iki ana eksende ele almıştır.

Bunlardan birincisi, imparatorluktan kopuş amacıyla çıkan Girit isyanları şark meselesinin bir parçası olarak görülmüştür.Özellikle, adadaki Avrupa devletlerinin Rumlar lehindeki tavrı,gazetenin bu saptamayı yapmasında etkili olmuştur.Kopuşları önlemek için ise önerilen,saraydan ayrı olarak ıslahat isteyen ki şilerin oluşturduğu grubun ortak hareket etmesidir.Bahsedilen grubun,Babıâli’ye muhalif olan İttihat ve Terakki Cemiyetini işaret ettiği aşikardır.

Bunlardan ikincisi,Sultan II. Abdülhamit’in imparatorluktaki kötü yönetimini vurgulamaktadır.Sultan II. Abdülhamit’in,Girit’in yönetimiyle yeteri kadar ilgilenmeyip isyanlara sebep olması,Avrupa devletlerinin sözünden çıkamayıp olaylar kar ısında çok pasif kalması, çare olarak ıslahat yapılması gerekirken buna eğ ilinmemesi,kötü haldeki Giritli Müslümanlara bir halife olarak gerekli yardımın yapılmaması gibi iddialarla
eleştirildiği görülmektedir.Özellikle,Giritli Müslümanların kötü hali gazetede uzun uzun anlatılmış ve sorumlu olarak Sultan II.Abdülhamit görülmüştür.

Burada vurgulanması gereken nokta,Girit isyanlarının,Sultan II.Abdülhamit padişah olmadan önce de var olduğunun,Osmanlı Gazetesi’nin gözünden kaçıyor olmasıdır.Girit’teki yaşanan olayların Osmanlı İmparatorluğu’nun uğraşması gereken kaçınılmaz olaylar olduğu gerçeği yadsınarak,gazete tarafından sadece Sultan II.Abdülhamit’in yönetim tarzı eleştirilmiş ve suç yönetimde bulunmuştur.

Yine vurgulamakta yarar vardır ki,ada,bunca eleştiriye karşın İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetimde olduğu bir dönemde Balkan Savaşları sonrasında 30 Mayıs 1913’te imzalanan Londra Anlaşmasının dördüncü maddesine göre büyük devletlere teslim edildi.14 Aralık 1913’te ada,Yunanistan’a bağlandı.

Sonuç olarak diyebiliriz ki,Girit isyanlarını,Osmanlı Gazetesi,Sultan II.Abdülhamit’e karşı bir eleştiri malzemesi olarak kullanmıştır.Her ne kadar bu koyu eleştirilerin arkasında bir toprak parçasının kaybedilmesinin verdiği sıkıntılı durum olduğu düşünülse de,asıl etkenin Osmanlı Gazetesi’nin yönetime kar şı olan muhalefeti olduğunun belirtilmesi gerekir.

Gazete,halktan gelen mektupları da yayınlarında kullanarak halkın desteğini aldığını vurgulamıştır.Girit isyanlarını sürekli güdeme getirerek,“konunun-