Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler Doç.Dr.Nuri ADIYEKE

Girit İle ilgili Akademik Yayınlar
Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler Doç.Dr.Nuri ADIYEKE

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 12 Ara 2019, 18:28

belge 1-min.png
belge 1-min.png (294.69 KiB) 3788 kere görüntülendi

T. C.
İZMİR DEMOKRASİ ÜNİVERSİTESİ
FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ









ÜÇÜNCÜ İKTİSAT TARİHİ KONGRESİ BİLDİRİLERİ-1

(İZMİR, 25-27 NİSAN 2019)









EDİTÖR KURULU
MUSTAFA ÖZTÜRK
AYŞE DEĞERLİ







İZMİR-2019
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler Doç.Dr.Nuri ADIYEKE

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 12 Ara 2019, 18:29

Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler

Nuri ADIYEKE


OSMANLI GİRİTİNDE VAKIF KÖYLER

Vakıf Villages in the Ottoman’s Crete

NURİ ADIYEKE



Özet

Girit adası fethedildikten sonra 1650, 1670 ve 1705 yıllarında üç kez tahrir edildi. Binden fazla olan köylerin çok büyük bir kısmı çeşitli has ve zeametlere bırakıldı. Daha az sayıdaki köyler ise çeşitli vakıflara tahsis edildi. Son olarak az sayıdaki köy, Girit savaşlarında yararlılık gösteren yöneticilere temlik olarak verildi. Bu temlik köylerin bir kısmı da daha sonraki tarihlerde vakfa dönüştürüldü.
Tapu tahrir defterlerinde vakıf köylerinin genel görünümü şu şekildedir. Resmo sancağı; Resmo’nun vakıflar açısından zengin olduğu görülmektedir. Sultan İbrahim Camisi vakfı 5 köy; Valide Sultan Camisi vakfı 4 köy; Hüseyin Paşa Camisi vakfı 4 köy; Musa Paşa Camisi vakfı 2 köy; Abdülkadir Geylani Camisi ve imareti vakfı 6 köy; Muharrir Ahmet Efendi Mescidi vakfı ve Defterdar Ahmet Paşa Çeşmesi vakfına da birer köy hasredilmiştir. Resmo sancağında toplam 23 köy vakıf köyüdür. Hanya’ya bağlı vakıf köylerinde durum şöyledir; Haremeyn vakfı (İsfakiye köyleri)
11 köy; Vezir Hüseyin Paşa evkafı 8 köy; Sultan İbrahim Camisi vakfı ve Yusuf Paşa Camisi vakıfları birer köydür. Hanya’ya bağlı vakıf köy sayısı da 21’dir. Kandiye sancağı Vakıf köyleri ise; Sultan İbrahim Camisi vakfı / 1; Valide Sultan Camisi vakfı / 1; Sofu Mehmet Paşa Camisi vakfı / 3 köydür. Kandiye sancağı toplam vakıf köyü sayısı 5’tir.
Tapu tahrir defterlerindeki vakıf köyler yazılırken Haremeyn evkafı köyleri farklı bir şekilde yazılmıştır. İsfakiye kayıtları genel yazımdan tamamen farklıdır. “Vakf-ı Haremeynü’ş-Şerifeyn” kaydı altındaki 11 tane köyün yazımında servet hiç yazılmamıştır, sadece kişilerin isimleri yazılıdır. Servetin Haremeyn evkafına ait olduğu düşünülürse bu şekildeki yazımın amacı anlaşılabilir. On bir köyün altında sadece tek yekün vardır. Farklı kayıtlardan, bu köylerin ve nahiyenin aşarı, yaylak ve kışlak vergileri, iskele gümrüğü ve diğer bütün vergileri bu vakfa bırakılmıştır. Bu keyfiyet 19 yüzyıl düzenlemeleri çerçevesinde de bu şekliyle devam etmiştir. Diğer köylerin tahriri ise normal has ve temlik köylerinden hiçbir farklılık göstermeden yazılmıştır.
Toplam vakıf köylerinin 20 tanesi cami, 14 tanesi cami ve imarethane, 11 tanesi Haremeyn, 1 tane mescit ve 1 tane çeşme için vakfedilmiştir. Toplam 49 tane vakıf köyünün %90’ı Hanya ve Resmo sancaklarındadır. İlk sayımlarda Estiye’de vakıf köyü yoktur. Buradan şu sonucu çıkarabiliriz ki ilk etapta kurulan vakıf köylerin
%90’ı Girit savaşları sürerken egemenliğin ilk dönemlerinde oluşturulmuştur.




Dr. Öğr. Üyesi; Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, İzmir, nuri.adiyeke@edu.tr
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler Doç.Dr.Nuri ADIYEKE

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 12 Ara 2019, 18:34

344 ► Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi (İzmir, 25-27 Nisan 2019)


Girit adasının fethinden hemen sonra yapılan bu vakıf kurma süreci zaman içinde devam etmiştir. Bu sürecin tamamlayıcısı olarak önemli Osmanlı yöneticilerine verilen temlik köylerin bir müddet sonra bu kişilerin ahfadınca vakfa dönüştürüldüğü görülmektedir. 19. yüzyıla gelindiğinde Girit eyaletinde bulunan binin biraz üzerindeki köyün 93 tanesi vakıf köyü olmuştur. Başka bir deyişle toplam köylerin yaklaşık %8,5’i vakıf köyü idi. İki asır süresince adadaki vakıf köy sayısı neredeye iki katına çıkmıştır.
Son olarak bu vakıflar tıpkı öteki vakıflar gibi Lozan Anlaşması çerçevesinde tasfiye edilmişlerdir.
Bildirimizde, Girit’te çeşitli amaçlara yönelik olarak ayrılan emlakın içinden sadece vakıf köyleri incelenecektir. Girit’teki vakıflara bırakılan köylerin hukuksal konumları, ekonomik açıdan diğer köylerle karşılaştırılması ve diğer benzeri hususlar tarihsel süreç içinde incelenecektir. Bildirimizde temel kaynaklar; Tapu Tahrir Defterleri kayıtları ve der kenarları, Girit Sicilleri ile Mübadele ile Türkiye’ye getirilen Evkaf Defterlerinden izlenecektir.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Girit, vakıf, tahrir.
Abstract
After the island of Crete was conquered, three censuses took place in 1650, 1670 and 1705. A large proportion of more than a thousand parts of the villages was allocated to various has and feoffs. Fewer villages were allocated to various vakıfs. Finally, a small number of villages were attributed to the administrators, who were beneficial in the wars of Crete. Some of these villages were converted into foundations in later dates.
The general outlook of vakıf villages in land registry books is as follows. The sanjak of Rethymno; it is observed that Rethymno is rich in terms of vakıfs. Vakf of Sultan Ibrahim Mosque has 5 villages; Vakf of Valide Sultan Mosque has 4 villages; Vakf of Hüseyin Pasha Mosque has 4 villages; Vakf of Musa Pasha Mosque has 2 villages; Vakf of Abdülkadir Geylani Mosque and imaret has 6 villages; Vakf of Writer Ahmet Efendi Mosque and Defterdar Ahmet Pasha have 1 village. 23 villages are acknowledged as vakıf villages in total in the sanjak of Rethymno. The outlook of the vakıf villages of Chania is as follows; Haremeyn Vakfı (İsfakiye villages) has 11 villages; Vakf of Vezir Hüseyin Pasha pious has 8 villages; Vakf of Sultan İbrahim Mosque and Vakf of Yusuf Paşa Mosque have 1 village. There are 21 foundation villages within Chania. The foundation villages of Heraklion are as follows; Vakf of Sultan Ibrahim Mosque has 1 village; Vakf of Valide Sultan Mosque has 1 village; Vakf of Sofu Mehmet Pasha Mosque has 3 villages. The total number of vakıf villages in the province of Heraklion is 5.
While registering the vakıf villages in the land registry books, the villages of Haremeyn homeland were written differently. İsfakiye records are completely different from general writing as well. When registering 11 villages under the registery of “Vakf-ı Haremeynü’ş-Şerifeyn”, no fortune was written, only the names of the persons were written. Considering that the fortune belongs to Haremeyn
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler Doç.Dr.Nuri ADIYEKE

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 12 Ara 2019, 18:36

foundation, the purpose of this registry can be understood. Only a single sum was specified at the bottom of eleven villages. As it was understood from the other records, the tithes of the villages, summer and winter taxes, pier customs and all other taxes were allocated to this foundation. This state of affairs continued in this way within the framework of the 19th century regulations. However, the registry of the other villages was completed without distinguishing the normal property and assignment villages.
Out of all vakıf villages, 20 were devoted for mosques, 14 for mosques and almshouse, 11 for Haremeyn, 1 for small mosque and 1 for fountain. 90% of the 49 foundation villages are located in Chania and Rethymno. In the first census, there is no vakıf village in Estiye. Here, we can understand that 90% of the vakıf villages established in the first phase were formed within the first periods of sovereignty during the Cretan wars.
The process of establishing foundations, which took place rapidly after the conquest of Crete, continued over time. As a complement to this process, it is comprehended that the villages assigned to the significant Ottoman administrators were transformed into a foundation by descents of these people after a while. In the 19th-century, 93 of the villages in the province of Crete were transformed to vakıf villages. In other words, 8,5% of the total villages were allocated to the vakıfs. In two centuries, the number of vakıf villages on the island has doubled. Finally, these vakıfs were liquidated just like other foundations in the framework of the Lausanne Treaty.
In this paper, only the vakıf villages will be examined among the property reserved for various purposes in Crete. The legal status of the villages allocated to the vakıfs in Crete, their economic comparison with other villages and other similar issues will be reviewed in the historical process as well. The basic sources used in our declaration are as follows; Land Registry Books and postscripts, Crete Registries and Foundations Registries that were brought to Turkey after the Exchange.
Key Words: Ottoman, Crete, waqf, counting.

Giriş
Sosyal devlet olgusunun henüz olmadığı dönemlerde günümüzün sosyal hizmet sunumları bağımsız bir kurum olan vakıflar eliyle yapılmaktaydı. Osmanlı İmparatorluğu için de durum böyleydi. Osmanlı vakıf kuruluş ve şekillenmesini İslami kurallara göre düzenlemişti. Bu çerçevede başta dini mekanların ve diğer topluma hizmet amaçlı binaların yapımı ve hayatlarını devam ettirmesi için çok sayıda vakıf kurulmuştur.
Vakıf en genel şekliyle; gelir getiren bir servetin sonsuza kadar bir hayır işine hapsedilmesidir. Bunun bir uzantısı olarak vakıf kurucusunun bu serveti bir yere bağlayabilmesi için bu servetin kendi mülkiyetinde olması zorunluluğu vardır. Osmanlı padişahları, valide sultanlar ve üst düzey devlet yöneticileri konumları gereği yeni fethedilen memleketlerde devletin olması gereken toprakları doğrudan vakıflara kaydedebiliyorlardı. Bu çerçevede Osmanlı topraklarındaki birçok köy bütün olarak belli vakıflara kaydedilerek, vakıf köyleri oluşturulmuştur. Fatih Sultan Mehmet’in binlerce vakıf köyünü miriye geçirmesi bu durumun eski tarihlerden beri oldukça
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler Doç.Dr.Nuri ADIYEKE

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 12 Ara 2019, 18:37

yaygın bir uygulama olduğunu göstermektedir. Sayıları bilinmese de 16., 17. ve 18. yüzyıllarda da birçok köyün vakıf köyü olarak kaydedildiği anlaşılmaktadır.
Girit adası Osmanlı topraklarına 17. yüzyılın ortasında katıldı. Adada baştan itibaren çok sayıda vakıf kurulduğu görülmektedir. Bu vakıflara birçok gayrı menkul, servet aktarıldı. Vakıflara aktarılan servet kimi zaman bir toprak parçası, bir zeytinlik kimi zaman kentlerdeki ev, dükkân ve benzeri gelir getiren gayrı menkuller idi. Bazen de bütün bir köyün bir vakfa tahsis edilmesi söz konusu idi. Bazen bir vakfa köyün bütünü değil de bir kısım geliri tahsis olunuyordu. Örneğin 19 Cemaziye’l-Evvel 1062 [M. 28 Nisan 1652] tarihli bir düzenleme ile Pedye nahiyesine bağlı Voni karyesinin toplam 66.690 akçe olan gelirinin yalnız 20.000 akçesi Tekye-i Hacı Bektaş Veli vakfına tahsis edilerek “bakisinin sadır olan hatt-ı hümayun mucibince has olarak zapt edilmesi” ferman olunmuştur 1 . Bu tür uygulamaların farklı tarihlerde ve coğrafyalarda uygulandığını söyleyebiliriz 2 . Bir başka uygulama da belirli mukataaların vakıf olarak tahsis edilmesiydi. Örneğin, 18. yüzyıl başlarında Kandiye’deki Sultan Mehmet Camisi kandil vakıfları, Valide Sultan Camisi vakfı, Muharrir Mehmet Efendi Mescidi vakfı ve Defterdar Ahmet Paşa çeşmesi vakıfları için belirli köylerdeki zeytinyağı mukataası gelirleri vakfedilmiştir 3 . Zamanla bu mukataaların genişleyerek bütün köyün vakfa aktarıldığı da oluyordu.
Çalışmamızda sadece vakfedilen köyleri inceledik. Bu köylerin büyüklükleri, iktisadi şekillenmeleri ve değişimlerinin tespiti şüphesiz ilginç olacaktır fakat bu problematikler çalışmamızın dışında tutuldu.
Osmanlı Girit’i vakıf köyleri hakkında üç tür kaynak veri sunmaktadır. Birincisi Tapu Tahrir defterleridir. İlk olarak 1650 yılında savaş devam ederken alınan topraklar üzerinde kapsamlı bir tahrir yapıldı4, Adanın tamamen alınması sonrasında 1670 yılında ikinci tahrir5, 1705 yılında da üçüncü ve son tahrir yapıldı6, Bu tahrirler çerçevesinde adada toprak ve vergi düzenlemeleri yapıldı. Bu tahrir defterlerinde vakıf köyleri hakkında önemli bilgiler vardır. İkinci kaynağımız, 1880’li yılların başında yapılan yazımlardır. Bu dönemde adada yaşanan sosyal ve siyasi çatışmalar çerçevesinde vakıf köylerinin aşarı ile ilgili problemler ortaya çıkmıştır. Adadaki bu çatışmalara bir çözüm amacı ile vakıf köyleri hakkında bir layiha düzenlenmiş7 ve adaya gönderilmiştir. Bu defter esas alınarak Mübadele sırasında da başka bir defter


* Dr. Öğretim Üyesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü,
nuri.adiyeke@deu.edu.tr
1 BOA (sonraki dipnotlarda BOA kısaltması kullanılmayacak; Osmanlı Arşivi belgelerinin sadece
tasnif kodu ve numarası verilecektir), Tah., d. no: 820, s. 113.
2 Mehmet Fatsa, “Niksar Yöresindeki Ahi Vakıflarının Karadeniz Bölgesinin İskânı ve
İslamlaşmasındaki Rolü”, Vakıflar Dergisi, sayı:39, (2013), s. 34
3 Tapu Kadastro Arşivi, (TKA.) Defter yeni no: 1, s. 238b
4 Bu defterler; Tah., d. no: 820, 1650 Tarihli Girit Mufassal Defteri; Tah., d. no: 785, 1650 Tarihli Girit
İcmal Defteri
5 Bu defterler; Tah., d. no: 822, 1670 Tarihli Hanya-Resmo Mufassal Defteri; Tah., d. no: 825, 1670
Tarihli Kandiye-Sitia Mufassal Defteri; Tah., d. no: 801, 1670 Tarihli Girit İcmal Defteri.
6 Bu defterler; TKA., Eski no: 489; yeni no: 1, 1704-6 Tarihli Hanya Mufassal Defteri; Eski no: 488;
yeni no: 4, 1704-6 Tarihli Kandiye Mufassal Defteri.
7 Bu düzenleme ve vakıf köyleri listesi için; Mühimme Defteri, no: 263, s. 184-187.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler Doç.Dr.Nuri ADIYEKE

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 12 Ara 2019, 18:40

daha hazırlanmıştır 8 . Mübadeleye esas olan defter 1880’li yılların başlarına tarihlenmektedir. Üçüncü ve son kaynağımız da kadı sicilleridir. Vakıfların gerek kuruluşu gerekse işleyişi açısından önemli kaynaklardan birisinin kadı sicilleri olduğu unutulmamalıdır. Kadı sicillerinde vakıf köylerinde yaşanan hukuksal ve idari sorunlara ilişkin bilgiler bulunmaktadır.
Ada fethedildikten sonra yapılan düzenlemelerle toprağın 3 kısma ayrıldığını
söyleyebiliriz. İlk olarak tımar topraklar/köyler vardır. Adadaki köylerin yaklaşık
%90’ını oluşturan tımarların çok büyük bir kısmı has topraklardı. Daha az oranda zeametler vardı, ilk sayımda çok az olan küçük tımarların da ikinci sayımlarla beraber haslara dönüştüğü görülmektedir. Üçüncü sayımlarda artık zeamet
toprakların/köylerin de özellikler havass-ı hümayuna dönüştürüldüğü görülmektedir9. İkinci olarak daha az sayıda köyün, çalışmamıza esas olan, vakıf mülkü olarak tescil edildiği görülmektedir. Üçüncü olarak oldukça az sayıda köy, yöneticilere temlik olarak verilmiştir 10 . Zaman içinde bu temlik köylerin önemli bir kısmının vakfa dönüştürüldüğünü belirtmemiz gerekir.
Osmanlı dönemi Girit vakıf köyleri toplam 14 vakıfta mevcuttu. Bunlar tablo 1’deki gibidir.
Tablo 1: Osmanlı Dönemi Girit Vakıf Köylerinin Toplu Görünümü
(Tablo vakıfların sürekliliğine ve yoğunluğuna göre sıralanmıştır.)

BELGE 2.png
BELGE 2.png (11.45 KiB) 3786 kere görüntülendi

8 VİBMA., Defter no: 2250 Girit Evkaf Defteri. Bu defter 1881 tarihlidir.
9 A. Nükhet Adıyeke-Nuri Adıyeke, “Girit’in ‘Hakk ve Adl ile Cedîden Tahrîri’: 1705 Yılında Girit’te
Yapılan Tahrirler ve Düzenlemeler”, Basılmamış daktilo metin, s. 23
10 Girit’teki temlik köyleri için; Adıyeke Nuri, “Fatih Paşaların Kendilerine Armağanı: Osmanlı Girit’inde Temlik/Mülk Köyler”, Hilâl, Studi Turchie Ottomani, (Venetians and Ottomans in the [Early] Modern Age), v. 6, 2018, s. 97-110
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler Doç.Dr.Nuri ADIYEKE

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 12 Ara 2019, 18:43

BELGE3.png
BELGE3.png (5.49 KiB) 3786 kere görüntülendi
Vakıf köylerin tespiti açısından iki problem vardır. Bunların ilki köy isimlerinin tespitidir. Tapu Tahrir Defterlerinde vakıf köylerinin isimleri birçok kez farklı yazılmaktadır. Ufak tefek harf farklılıklarının yanı sıra köy ismi bazen tamamen başka olabilmektedir 11 . İkinci sorun ise köy sayılarında yaşanan farklılıklardır. Tabloda görüleceği üzere vakıf köy sayılarında değişiklikler görülmektedir. Sayılardaki küçük farklılıklar çiftliklerin köye, köylerin çiftliklere dönüştürülmesi ile yaşanmıştır. Vakıf köylerinin sayısı 1650 tahririnden 1670 ve 1704 tahrirlerine düzenli bir artış göstermektedir. 1705 yılından 1880 yılına kadar da bir artış yaşanmıştır. Bunun en önemli sebebinin de temlik köylerinin vakfa çevrilmesi olmalıdır. Ne var ki tasfiye Defterindeki köy sayısındaki düşüş üzerinde düşünülmeye değer bir farklılaşmadır.
Vakıf köyleri olarak ilk anmamız gereken vakıf Hanya fatihi Gazi Hüseyin Paşa’nın kurduğu Haremeyn-i Şerife/Medine-i Münevvere vakfıdır. Gazi Hüseyin Paşa, Hanya’nın fethinden sonra İsfakya kazasına bağlı 11 köyün tamamını kurduğu bu vakfa tahsis etmiştir 12 . Bu köylerin isimleri defterlerde kimi zaman farklılık göstermektedir. Özellikle İsfakya’daki köylerin girift bir yapısı vardır. İsimler bazen farklı yazılmıştır. Köyler biribirleri ile bağlantılıdır, bazı köyler sadece yazlıktır13. Anapoli, Avucika (Outzikas), Aya Rumeli, Aya Yanni, Kasteli Mohori (Mesochoni), Koloksa (Kolokasia), Metraşka (Mitraska), Semalove Vededad (Vouvas) köyleri bütün kaynaklarda anılmaktadır. Komidate (Komidates) köyü 4 kaynakta, Kusadi ve Semerya (Samain) köyü 2 kaynakta, Osiya Manya köyü ise bir kaynakta geçmektedir.
Gazi Hüseyin Paşa’nın Haremeyn vakfını ölümünden birkaç yıl önce 1658
yılında düzenlemiş olduğu dile getirilse de14 1650 tahrir defterindeki kayıt bu vakfın




11 Rumca yerleşim isimlerinin okunması önemli bir problemdir. Osmanlı kâtiplerinin her ne kadar yerli insanlardan yardım alsalar da bu isimleri Türk fonetiğine göre farklılaştırdıkları anlaşılmaktadır. Bir başka sorun da Rumca bu isimleri Arap harfleriyle yazmaktan kaynaklanmıştır. Bazen kâtip kendine göre isimleri değiştirmiştir. Genel olarak Kâtibin yazım şekline uygun yazımları kabul ettik. Köy isimlerinin tespitinde en önemli kaynak ise University of Crete, Institute for Mediterranean Studies tarafından hazırlanan Digital Crete oldu. (http://digitalcrete.ims.forth.gr/index.php?l=1) Burada da bulamadığımız isimleri (?) ile belirttik.
12 İsfakya’daki bu vakıfla ilgili geniş bilgi için bkz: Simon R.F. Priece, Oliver Rackham, Machiel Kiel, Lucia Nixon, “Sphakia In Ottoman Census Records: A Vakıf and Its Agricultural Production”, Crete and the Eastern Mediterranean, 1645-1840, Halcyon Days in Crete VI, (Edited By. Antonis Anastasopoulos), Crete Universty Press, Rethymno 2008, s.69-99
13 Price vd., agm., s. 70
14 Price vd., agm., s. 79
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler Doç.Dr.Nuri ADIYEKE

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 12 Ara 2019, 18:45

Nuriye Adıyeke; Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler ► 349


daha önceki tarihlere inebileceğini göstermektedir15. 1650 Girit İcmal Defteri’nde Nisan 1659 tarihli der-kenarda Hüseyin Paşa’nın diğer vakıflarının yanı sıra İsfakya’da Haremeyn-i Şerife vakfı ile ilgili oğlu hakkında kayıt vardır16. Bu vakfın bir evlatlık/tevliyet vakfı olduğu anlaşılmaktadır. Mütevelli başkanları onun ahfadından olmuştur17. 1705 tahrir defterinde, Medine-i Münevvere’ye vakfedilen bu
11 kıta köy ve onlara bağlı 10 mezranın “maktuü’l-kadem serbest olmak üzere tahrir- i cedidde deftere kayd olunduğu” yazılıdır18. Oldukça geç tarihli bir başka belgede ise; “nahiye-i mezburede vaki cibal ve yaylaklar ve … arazi-i haliye ve reaya mezraları ve … nahiye-i mezkurenin aşar ve rüsumatı ve iskele gümrüğü ve bi’l-cümle maktuu” nun bu vakfa bağlı olduğu kaydedilmişti 19 . 19. yüzyıl içinde Hüseyin Paşa’nın kurduğu bu vakfa Resmo’ya bağlı İrasinsi (?) karyesi ve Gazi nahiyesi de eklenmiş ve vakfın köy sayısı 13’e yükselmiştir20.
Gazi Hüseyin Paşa’nın kurduğu ikinci vakıf da Resmo, Hanya ve Kisamo’da yaptırdığı cami, mescid ve imarethaneler vakfıdır21. 1650 tahrirlerinde ismi geçen 11 köyün Hüseyin Paşa hayatta iken oğlu Ahmet Bey’e temlik kaydedildiği, Ahmet Bey’in de bu köyleri yukarıda adı geçen binaların mühimmat ve mürtezikası için vakfettiği kaydedilmiştir 22 . Bu köylerin vergilerinin adı geçen vakfa aktarıldığı belirtilmiştir. 1670 sayımlarında bu vakfın köy sayısı 12’ye yükselmiş, 1705 tahrirlerinde de 12 köy olarak kaydedilmiştir. 1880 sayımlarında da 12 olan vakfın köy sayısı Mübadele kayıtlarında sadece 5’tir.
Köy isimleri kimi zaman değişmiş, köylerin bağlı olduğu kazalar değişmiş ve ortaya karışıklıklar çıkmıştır. 12 vakıf köyü için yirmiye yakın farklı köy ismi ile karşılaştık. Bu durum göz önünde tutularak; kazalara bağlı Hüseyin Paşa Vakıf köylerinin genel görüntüsü şu şekildedir23.


Tablo 2: Gazi Hüseyin Paşa’nın Girit’teki Binalarına Vakfettiği Köylerin Defterlerdeki Dağılımı
BELGE 4.png
BELGE 4.png (3.03 KiB) 3786 kere görüntülendi
15 820 numaralı 1650 Tapu Tahriri Defterinde bu kaydın sonradan eklendiğine dair doğrudan veya
dolaylı hiçbir ipucu bulunmamaktadır. ss.97-102
16 Tah., d.n o: 785, 1650 Tarihli Girit İcmal Defteri, s.108
17 Price vd., agm., s. 82.
18 TKA., Defter yeni no: 1, s. 82b.
19 Mühimme Defteri, d. no: 263, s. 184.
20 Mühimme Defteri, no: 263, s. 184; VİBMA, no: 2250.
21 Gazi Hüseyin Paşa’nın bu vakfı, vakfedilen gayrı menkuller ve diğer bilgiler hakkında bkz: Yusuf Sağır, “Gâzî Hüseyin Paşa’nın Girit’teki Vakıf Eserleri”, Turkish Studies. v.8/2, (Winter), 2013, ss. 285- 301
22 Tah., d. no: 785, s. 109-110.
23 Birinci hane 1650, ikincisi 1670, üçüncüsü 1705 tahrirlerini, dördüncü 1881 Mühimme kaydını beşincisi ise Tasfiye defteri kaydını işaret etmektedir. (+) defterde kayıtlı olduğunu, (−) ise defterde bu isimde bir köyün kayıtlı olmadığını göstermektedir.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler Doç.Dr.Nuri ADIYEKE

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 12 Ara 2019, 18:48

BELGE 5.png
BELGE 5.png (7.04 KiB) 3786 kere görüntülendi
Gazi Hüseyin Paşa’nın 11 tane Haremeyn-i Şerife vakıfları için 12 tane de kendi kurduğu hayır kurumları için vakfettiği toplam 23 köy, oğlu adına önce temlik edilmiş daha sonra vakfa çevrilmiştir. Hüseyin Paşa’nın ahfadına da bunlara ek olarak 10 tane köy temlik olarak kalmış ve bunların 19. yüzyılda hukuksal işlemleri bu vakıflarla birlikte yapılmıştır.
Osmanlı Giriti’nde devamlılık gösteren bir başka vakıf Sultan İbrahim vakfıdır. 1650 tahririnde bu vakıf, “padişah-ı alem-penah vakfı” olarak yazılmıştır. 1670 ve 1705 tahririnde “Vakf-ı Cami-i Sultan İbrahim Han der nefs-i Hanya [veya] Resmo” olarak farklılaştırılmıştır. 1881 tarihli düzenlemelerde de “cennet-mekân Sultan İbrahim Han hazretlerinin Hanya Resmo ve Kandiye’de bina buyurdukları hayrata vakf eylediği…” şeklinde kayıt tekleştirilmiştir. Sultan İbrahim hayratı vakıflarının karyeler dışında Hanya’daki Hünkâr camisi için nefs-i Hanya’da çok sayıda dükkân, işyeri ve ev gelirleri, 24 Resmo’daki Sultan İbrahim camisi için de Resmo kenti gelirleri ve Resmo’da çok sayıda gayrı menkul vakıf olarak tescil edilmiştir25. Bu vakfa bağlı köylerin yanı sıra çok sayıda metoh da vardır. Sultan İbrahim vakıflarının tapu tahrirlerde isimleri ve sayıları tutarlıdır. Kaza ve köy isimleri şu şekildedir:


BELGE 6.png
BELGE 6.png (3.21 KiB) 3786 kere görüntülendi
24 Tah., d. no: 820, s. 134-137; Ayrıca, VİBMA., Resmo Şeriye Sicili, (RŞS.) no: 3109, s. 105. Bu siciller bir süre önce İstanbul Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nden, Ankara’ya Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivine taşınmıştır. Yeniden tasnif çalışmaları yapılmakta olan bu defterlerin eski numaraları kullanılmıştır.
25 Tah., d. no: 822, ss.330-332; TKA., defter no:1, s.127b-128b.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Kullanıcı avatarı
eyuphuseyin
Site Admin
Mesajlar: 6926
Kayıt: 05 Haz 2019, 22:41
Konum: İstanbul
Teşekkür etti: 1098 kez
Teşekkür edildi: 27 kez
İletişim:

Re: Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler Doç.Dr.Nuri ADIYEKE

Mesaj gönderen eyuphuseyin » 12 Ara 2019, 18:49


1881 düzenlemeleri çerçevesinde bu 7 köye ek olarak, Resmo kazasına bağlı Hloyi (?) ve Hloro karyelerinin, Amarya (Amari) ve Ayo Vasil (Ayvasil) kazalarına bağlı Kaloboru (?), Manastraki ve Turunaki (?) karyelerinin de bu vakıf köyleri arasına eklendiğini görüyoruz. Bunun iki sebebi olabilir. Birincisi 18. yüzyıl veya 19. yüzyılın ilk üç çeyreği içinde bu köyler vakfa dönüştürülmüş olabilir. İkincisi de dönem konjonktürüne uygun olarak vakıf gelirlerini büyük göstermek olabilir. Mübadele tasfiye defterlerinde de tam tersi bir durum söz konusudur. Burada Sultan İbrahim Han vakfı olarak 3 köy gösterilmektedir. Hanya’ya tabi Galata karyesi, Kandiye’ye bağlı Kurşunlu karyesi ve Resmo’ya tabi ismi okunamayan bir köy. Bu azalma izaha muhtaç bir durumdur.
Köylerin vakfedildiği vakıflardan bir başkası da Şeyh Abdülkadir Geylani cami, imaret ve tekkesi vakfıdır.26 Resmo yakınında bulunan bu tekkeye 3 köy ve bunlara bağlı 3 metoh vakfedilmiştir. Resmo Kazasına bağlı Aya İrini köyü ve Ayvasil kazasına bağlı Murniye ve Purika karyeleri bu tekke vakfıdır ve bu durum mübadeleye kadar aynı şekilde devam edip gitmiştir.
Süreklilik gösteren vakıflardan bir başkası da Vezir Musa Paşa’nın Hanya’da yaptırdığı cami vakfıdır. 1650 tahrirlerinde bir köy vakfedilmiş iken 1670 tahrirleriyle bu sayı 2’ye çıkmış ve mübadeleye kadar bu iki köy Musa Paşa vakfı olarak kalmıştır. İlk tahrirde sadece Apokoron kazasına tabi Mohrasa (Mahirun) (?) karyesi kayıtlı iken ikinci tahrirden itibaren aynı kazaya bağlı Dramnia (Ramin) karyesinin de bu vakfa eklendiğini görüyoruz. Ayrıca bu vakfa nefs-i Hanya’da çok sayıda dükkân, fırın, mahzen, hane, değirmen ve bahçe de kaydedilmiştir27.
İstikrarlı bir şekilde kayıtlarını izleyebildiğimiz diğer bir vakıf Kapudan Yusuf Paşa’nın Hanya’da yaptırdığı cami vakfıdır. Bu camiye Hanya şehrinde çok sayıda dükkân, fırın, mahzen ve evler vakfedilmiştir.28 Hanya kazasına bağlı Çikalarya diğer ismiyle Çömlekçi köyü, 1659 yılı yazında “mezarii ve mülhakatı ve reayası ve haracı ve avarız ve sair hukuk ve rüsumu … ol vechle serbest olmak üzere” vakf olmuştur29. Bu durum mübadele dönemine kadar devam etmiştir. Bu vakfı Gazi Yusuf Paşa’nın oğlu Mehmet Bey kurmuştur30.
Girit’te köylerin vakfedildiği bir başka vakıf da Valide Sultan vakfıydı. Bu vakıf Mustafa Ağa Camisi vakfı ile de yakından ilişkilidir. Resmo kazasına bağlı Pigi karyesi ilk olarak Resmo’daki Mustafa Ağa vakfı olarak kaydedildiyse de 15 Haziran 1652 tarihinde gönderilen hatt-ı hümayun ile “canib-i miriye kabz olunması için” emir gelmiş ve köy hass-ı hümayun kaydolmuştur. Ne var ki bir süre sonra 1659 Nisan’ında köy, cami vakfına dönüştürülmesi için Mustafa Ağa’ya tekrar temlik edilmiştir. Köy




26 Bu vakıfname için bkz. Mustafa Oğuz, Girit (Resmo) Şer’iyye Sicil Defterleri (1061-1067), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Enstitüsü, İstanbul, 2002, s. 462-464, belge no: 952
27 Tah., d. no: 820, ss.142-145
28 Tah., d. no: 820, ss. 138-141
29 Tah., d. no: 820, s. 113, Evail-i Zi’l-kade [10]69
30 VİBMA., Defter no: 2332, Hanya ve Midilli Evkaf Defteri.
Ma ida thelis na su ğo,oste va zis çe nase
Se hrisoprasina dendra,na thetis na kimase.

Sana ne dememi istersin,yaşayıp var olman için
Altın yeşili ağaçların altında,yatıp uyuman için

Cevapla

Kimler çevrimiçi

Bu forumu görüntüleyen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 6 misafir